Α) Η ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ:

Στο Βυζάντιο η Εκκλησία ακολούθησε την επανάσταση που έκανε στο χώρο αυτό η πρωτοχριστιανική Εκκλησία. Κανόνες τοπικών και Οικουμενικών συμβουλεύουν ότι πρέπει ν’ ανεγερθούν διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα σε κάθε πόλη της αυτοκρατορίας. Οι επίσκοποι έθεταν τα ορφανά, τις χήρες ,τους φτωχούς και τους ξένους που δεν είχαν τα προς το ζην κάτω από τη φροντίδα Ιερέων και Διακόνων. Αμέσως μετά την κατάπαυση των διωγμών η Εκκλησία ανέλαβε να καλλιεργήσει μια πιο φιλάνθρωπη συνείδηση στην Ελληνική Ανατολή και στην Λατινική Δύση. Από την εποχή του μεγάλου Κωνσταντίνου η Εκκλησία ήταν παρούσα στα εργαστήρια, στην αγορά, στα σπίτια, στους δρόμους, ακόμη και στον Ιππόδρομο. Επί Θεοδοσίου του Β΄ και κυρίως επί του Ιουστινιανού , τα δικαστήρια αναδιοργανώθηκαν και επηρεάστηκαν από την Χριστιανική αντίληψη περί δικαιοσύνης με βάση την αγάπη και τη συμπόνια.
Η Εκκλησία σε καμία περίοδο της χιλιόχρονης αυτοκρατορίας δεν περιόρισε τα ενδιαφέροντά της μόνο στην προσευχή και στις μεταφυσικές αναζητήσεις. Οι προσευχές δεν λέγοντας μόνο για να τις ακούσει ο Θεός, αλλά γίνονταν και προτροπές προς τους πιστούς για να παρακινηθούν σε δραστηριότητα. Η λειτουργική της ζωή ήταν αγάπη και διακονία. Κλασσικό παράδειγμα ο Μέγας Βασίλειος. Από πρεσβύτερος ακόμη ανάπτυξε αξιόλογη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Στον μεγάλο λιμό του 368 πρωτοστάτησε στα έργα αγάπης. Εκτός από τα κηρύγματα, πούλησε μεγάλο μέρος της πατρικής του περιουσίας και οργάνωσε συσσίτια για όλους τους φτωχούς, ξένους, χριστιανούς, ειδωλολάτρες και Εβραίους. Η πεποίθησή του ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον τον οδήγησε να τονίσει ότι η μοναστική ζωή πρέπει να είναι μέσα στον κόσμο και να εκφράζεται με αγάπη στον πλησίον. Από τότε ένα μεγάλο μέρος του Βυζαντινού μοναχισμού τόνιζε την κοινωνική προσφορά και ιδιαίτερα την φροντίδα για τις ασθενείς τάξεις. ΄Ετσι δεν έχομε μόνο Μοναστήρια σε ερημικές περιοχές, αλλά έχομε Μοναστήρια και μέσα στον κόσμο, κοντά στις πόλεις και μέσα σ’ αυτές.
Άλλη βασική καινοτομία του Μ. Βασιλείου ήταν η συστηματική οργάνωση των διαφόρων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Μετά την χειροτονία του σε επίσκοπο ο Βασίλειος χρησιμοποίησε το υπόλοιπο της περιουσίας του, καθώς και μεγάλες προσφορές πλουσίων φίλων και γνωστών του για την ίδρυση συγκροτήματος με νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, γηροκομείο, ξενώνα για φτωχούς ταξιδιώτες, νοσοκομείο για αρρώστους με μεταδοτικές ασθένειες κ.λ.π ιδρύματα. ΄Ολο αυτό το συγκρότημα ονομάσθηκε «Βασιλειάς».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι άλλοι Καππαδόκες Πατέρες. Ο ΄Αγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έγινε ο πιο δημοφιλής άγιος όχι γιατί υπήρξε μεγάλος Θεολόγος και ο μεγαλύτερος ρήτορας της Εκκλησίας μας, αλλά γιατί το ενδιαφέρον του και η αγάπη του στράφηκαν στους αδελφούς που είχαν ανάγκη. Διέθεσε την μεγάλη του περιουσία και τα προσωπικά του υπάρχοντα για την ανέγερση νοσοκομείων, πτωχοκομείων, κ.λ.π φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Καταδίκαζε την κοινωνική αδικία από όπου και αν προερχόταν. Υπερασπιζόταν πτωχούς, ξένους, χήρες, ορφανά, ταξιδιώτες, αιχμαλώτους, ασθενείς, λεπρούς και αναπήρους. Υπεραμυνόταν των δικαιωμάτων των εργατών καθώς και των αγροτών που τους εκμεταλλεύονταν πλούσιοι κτηματίες. Αναφέρει σχετικά σε ομιλία του απευθυνόμενος σε κρατικό αξιωματούχο:
«Χτίζετε μαρμάρινα παλάτια, ενώ καταπιέζετε τους πτωχούς, αρνείστε το νόμισμα στον ζητιάνο, στολίζετε όμως με χρυσά χαλινάρια τα άλογά σας. Περιφρονείτε τους πτωχούς, αλλά τιμάτε τους σκύλους και τ’ άλογα στον ιππόδρομο».
Ο Ιερός Χρυσόστομος παρότρυνε του πλούσιους να μην είναι πλεονέκτες, υπερήφανοι, άπληστοι και χυδαίοι, αλλά να είναι ευεργέτες , υπερασπιστές και σωτήρες της κοινωνίας. Ο πλούτος και το εμπόριο πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μέσα για την ανάπτυξη του κοινωνικού συνόλου. (Εδώ μπορούμε να φαντασθούμε ποια θα ήταν η θέση του ιερού Χρυσοστόμου αν ζούσε σήμερα, στην εποχή της οικονομικής παγκοσμιοποίησης όπου ο πλούτος έχει συγκεντρωθεί σε ελάχιστα χέρια, αυτοί βεβαίως κολυμπούν μέσα στο χρήμα και στη χλιδή και από την άλλη μεριά δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας στερούνται βασικών αγαθών. Μόνο από αυτά που πετάει στα σκουπίδια η πολιτισμένη Δύση!!! Θα μπορούσαν να θρέψουν εκατομμύρια παιδιά και να μην πεθαίνουν από την πείνα).
Οι Κληρικοί έπρεπε να έχουν ιδιαίτερη αγάπη προς τους πτωχούς. Αυτό εθεωρείτο προσόν για τη χειροτονία τους. Όταν μια επισκοπική θέση ήταν κενή οι πιστοί έψαχναν να βρουν υποψήφιο για τη θέση ο οποίος θα ήταν άνθρωπος της αγάπης. Θα φημιζόταν για τη φιλανθρωπία του. Το ίδιο συνέβαινε και για τον Πατριαρχικό θρόνο όταν ήταν κενός και έχομε πολλά παραδείγματα αναδείξεως Πατριαρχών ανθρώπων των οποίων τα προσόντα υπερτερούσαν στη φιλανθρωπία και γενικά στα έργα αγάπης. Ο πατριάρχης Σισίνιος , ο επίσκοπος Κύπρου Θεοδώρητος, ο Επιφάνιος Κύπρου,ο άγιος Σπυρίδων, ο άγιος Νικόλαος, ο άγιος Ιωάννης ο ελεήμων έκαμε πρόγραμμα προνοίας για 7.500 ανθρώπους που είχαν ανάγκη στην Αλεξάνδρεια, αλλά και πάρα πολλοί άλλοι ανήκουν στη κατηγορία που βασικό τους προσόν για την χειροτονία ήταν η φιλανθρωπία τους. Ο επίσκοπος Μαϊουμά Ζήνων συνέχισε το επάγγελμα του υφαντουργού και μετά την χειροτονία του για να έχει τη δυνατότητα να βοηθάει τους πτωχούς. Ο πατριάρχης Ταράσιος δημιούργησε τόσα φιλανθρωπικά έργα που κατά το βιογράφο του δεν είναι εύκολο ν’ απαριθμηθούν. Στέγασε ξένους , βοήθησε λεπρούς και αναπήρους, προστάτεψε ορφανά και χήρες. Την Κυριακή του Πάσχα ο ίδιος επισκεπτόταν ίδρυμα όπου συντρόφευε και υπηρετούσε τους τροφίμους του. Αλλά και ο Θεοφύλακτος Νικομηδείας , χειροτονία του Ταρασίου συνέχισε το έργο του πνευματικού του. Πέρα από την ανέγερση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων επισκεπτόταν τους αρρώστους στα νοσοκομεία, τους μοίραζε δώρα και τους εκδήλωνε την αγάπη του πλένοντας τις πληγές τους , ιδίως στα θύματα της λέπρας.
Ζηλωτές γενικά κληρικοί προσπαθούσαν να δώσουν νέα πνοή στην περιοχή τους μέσα από την φιλανθρωπία. Πολλοί κληρικοί για να ανταπεξέρχονται καλλίτερα στο έργο τους είχαν σπουδάσει και ιατρική. ΄Ετσι η προσφορά τους ήταν ακόμη μεγαλύτερη.
Παράλληλα με το έργο των κληρικών η Εκκλησία για να βοηθήσει καλλίτερα το φιλανθρωπικό της έργο χρησιμοποίησε και το θεσμό των Διακονισσών. Η τάξη αυτή έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην πρωτοχριστιανική Εκκλησία, αλλά και στο Βυζάντιο δεν υστέρησε. Εκτός από τη βοήθεια στη βάπτιση των γυναικών, οι Διακόνισσες ανέλαβαν τη φροντίδα αρρώστων , ταλαιπωρημένων και έτρεχαν για τις ανάγκες των πτωχών και των δυστυχισμένων. Μετά την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού και με τον περιορισμό των θρησκευτικών καθηκόντων των διακονισσών , η τάξη τους απέκτησε κοινωνική σπουδαιότητα στο προνοιακό έργο της Εκκλησίας. Επί Ιουστινιανού η Αγία Σοφία είχε 40 διακόνισσες. Μέχρι τον 12ο αιώνα συναντούμε το θεσμό των διακονισσών.
Εκτός από το θεσμό των διακονισσών, η Εκκλησία χρησιμοποίησε για το ποιμαντικό και φιλανθρωπικό της έργο και τον οργανισμό των «Διακονιών». Οι «διακονίες» ήταν όργανο όχι μόνο διανομής υλικών αγαθών από την Εκκλησία, αλλά προσέφερε και πνευματική βοήθεια και θρησκευτική καθοδήγηση. Η «Διακονία» διατηρούσε αποθήκες τροφίμων και υλικών εφοδίων σε διάφορα ζωτικά μέρη των πόλεων . Είχε αρκετό προσωπικό με υπεύθυνο κληρικό. Οι υπηρεσίες της «διακονίας» περιελάμβαναν όχι μόνο τροφές και ρούχα, αλλά και φροντίδα για την υγεία και την καθαριότητα. Προσέφερε τις υπηρεσίες της σ’ όλους που είχαν ανάγκη, χωρίς να γινόταν διάκριση, φυλής, φύλου και θρησκείας. Εξ άλλου και σήμερα η Εκκλησία μας αυτή την πρακτική ακολουθεί. Στην Αλβανία ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος δεν κάνει καμία διάκριση στις έχοντες ανάγκη. Προσφέρει τη βοήθειά της Εκκλησίας αδιακρίτως φυλής και θρησκεύματος. Την περασμένη εβδομάδα ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Χριστόδουλος, επισκέφθηκε τους Αγίους Τόπους και προσέφερε οικονομική και φαρμακευτική βοήθεια στους δεινοπαθούντες Παλαιστινίους. Από πηγές που έχουν διασωθεί φαίνεται ότι ο θεσμός των «διακονιών» είχε εξαπλωθεί σε Ανατολή και Δύση προήλθε από Μοναστικές κοινότητες της Αιγύπτου. Στην Κωνσταντινούπολη διατηρήθηκε μέχρι και τον 12ο αιώνα.