Παρασκευή 15 Φεβρουαρίου 2008

Γ.΄ Η ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ:

Πέρα από την Εκκλησία και τον μοναχισμό και η αυτοκρατορική εξουσία έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην Βυζαντινή πρόνοια. Ο αυτοκράτορας έπρεπε να μιμείται το Θεό στα καλά έργα και όπως ο Θεός κυβερνά τον κόσμο, έτσι και ο αυτοκράτορας την Πολιτεία. Ο επίγειος βασιλιάς πρέπει ν’ αντανακλά τις φιλάνθρωπες ιδιότητες του ουρανίου Βασιλέως. Αυτή η ιδέα είχε διαποτίσει τη Βυζαντινή αυτοκρατορία σε όλη την χιλιόχρονη ιστορική της πορεία.
Ο ίδιος ο Μέγας Κωνσταντίνος, ο πρώτος Βυζαντινός και χριστιανός αυτοκράτορας φρόντισε για την κοινωνική πρόνοια των υπηκόων του κάνοντας τομές και στον τομέα εν σχέσει με τους προκατόχους του. Ο ιστορικός Ευσέβιος Καισαρείας μας πληροφορεί ότι ο Κωνσταντίνος προσέφερε χρήματα στις Εκκλησίες να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για το φιλανθρωπικό της έργο, «για τους ενδεείς, τα ορφανά και τις άπορες γυναίκες». Ανήγειρε μαζί με τη μητέρα του Αγία Ελένη πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα όπως πτωχοκομεία, γηροκομεία, νοσοκομεία κ.λ.π. ιδρύματα για την ανακούφιση των φτωχών. Η Φλάκιλλα, σύζυγος του Μ. Θεοδοσίου, επισκεπτόταν αρρώστους στα σπίτια τους και τους παρείχε ό,τι είχαν ανάγκη . ΄Εδειξε ενδιαφέρον για τα νοσοκομεία και τα διάφορα άσυλα τα οποία ανακαίνισε και πολλές φορές τα επισκεπτόταν φροντίζοντας η ίδια τους ασθενείς.
Ο Ιουστινιανός περιόρισε τα έξοδα για δεξιώσεις και πανηγύρεις για να ενισχύσει φτωχούς και σεισμόπληκτους .΄Όταν ολοκληρώθηκε η Αγία Σοφία, μοίρασε στους φτωχούς τριάντα χιλιάδες μοδίους σιταριού και διατήρησε την δωρεάν διανομή ψωμιού στους φτωχούς απαγορεύοντας την πώλησή του. Στην νομοθεσία του φρόντισε ν’ ανακουφίσει τις ασθενείς τάξεις, να κάνει πιο δίκαιους τους νόμους του και να προστατεύονται οι φτωχοί. Μετά τον Ιουστινιανό δόθηκαν με νόμους προνόμια στις Ενορίες που τους επέτρεπαν να έχουν και να συντηρούν ορφανοτροφεία, πτωχοκομεία, ιδρύματα για ηλικιωμένους και ξένους και να μοιράζουν ενδύματα και τροφές στους φτωχούς. Στην νομοθεσία των Ισαύρων προστατεύονταν οι φτωχοί από τους δυνατούς και γινόταν ειδική μνεία για τα φιλανθρωπικά ιδρύματα των Ενοριών και των Επισκοπών.
Τον 9ο αιώνα ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, παρά το ότι ήταν εικονομάχος ήταν συμπαθής στο λαό γιατί ήταν φιλάνθρωπος και αυτό του αναγνωρίζεται. Είχε πάθος για τη δικαιοσύνη, εκδίκαζε ο ίδιος στο βασιλικό δικαστήριο πολλές φορές και ήταν άτεγκτος και σε άτομα του στενού του συγγενικού κύκλου. Μία φορά την εβδομάδα επισκεπτόταν την αγορά πάνω στο άλογό του ελέγχοντας τα εμπορεύματα, τις τιμές, ακούγοντας τα παράπονα και τα αιτήματα των ανθρώπων. Η γυναίκα του Θεοδώρα, όταν παρέδωσε στον γιό της Μιχαήλ, αφιερώθηκε στα φιλανθρωπικά έργα.
Ο Βασίλειος ο Α΄ ο Μακεδών, ανήγειρε πάνω από εκατό ιδρύματα όπως αναφέρει ο Θεοφάνης στη χρονογραφία του. Ο γιος του Λέων ΣΤ΄ ο σοφός έδειξε ενδιαφέρον για τα φιλανθρωπικά ιδρύματα της αυτοκρατορίας , εξέδωσε προστατευτικό νόμο για την οικονομική τους άνεση και τα απάλλαξε από τη φορολογία. Με την νεαρά του με τον αριθμό 12 επίσης ο Λέων προσέφερε στο ναό της Αγίας Σοφίας 1100 εργαστήρια τα έσοδα των οποίων έπρεπε να δαπανώνται σε έργα κοινωνικής προνοίας και ισχυριζόταν ότι έτσι διαιωνίζεται το φιλανθρωπικό πρόγραμμα που είχε αρχίσει πριν 500 περίπου χρόνια ο Μέγας Κων/νος και συνέχιζαν οι διάδοχοί του. Από τη νεαρά αυτή καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλο και εκτεταμένο ήταν το φιλανθρωπικό έργο της Μεγάλης Εκκλησίας, της Αγια-Σοφιάς.
Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος, κάθε Τετάρτη του Πάσχα, προσκαλούσε ορφανά στα ανάκτορα, γίνονταν δεκτά από τον ίδιο και όταν έφευγαν τους έδινε και ένα πορτοφόλι με χρήματα. Αλλά και για τους φυλακισμένους έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, φροντίζοντας τη βελτίωση τους. ΄Εδειξε επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα λεπροκομεία και ιδιαίτερα γι’ αυτό του Ζωτικού, επισκεπτόταν τους ασθενείς και έβαζε αλοιφές στα σώματά τους με τα ίδια του τα χέρια, έδειξε δε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για την λεγομένη τρίτη ηλικία ανεγείροντας νέα γηροκομεία. Η τακτική του για τη κοινωνική πρόνοια φαίνεται και από τους νόμους που έκανε εναντίον των δυνατών ,δηλαδή, των απλήστων πλουσίων, που προσπαθούσαν να πλουτίσουν παράνομα σε βάρος των αδυνάτων και φτωχών. Αξιόλογη φιλανθρωπική δράση ανέπτυξε ο Ρωμανός Λεκαπηνός, που θεωρείται ο πιο φιλάνθρωπος Βυζ. Αυτοκράτορας. Από τους χρονογράφους της εποχής του σκιαγραφείται σαν συμπονετικός και φιλάνθρωπος. Στον λιμό 928 πήρε γενναία μέτρα για την ανακούφιση των πληγέντων. Κάθε μέρα καλούσε τρεις φτωχούς να δειπνήσουν φάνε μαζί του και κάθε Τετάρτη και Παρασκευή συνέτρωγε με τρεις φτωχούς μοναχούς. Ανήγειρε επίσης γηροκομεία, ξενώνες και νοσοκομεία για την ωφέλεια της ψυχής του μετά το θάνατό του. Στην διαθήκη του όρισε να μοιράζονται 3.000 καρβέλια ψωμί στους φτωχούς κοντά στον τάφο του κάθε μέρα όπως αναφέρει ο Θεοφάνης.
Σπουδαίο κεφάλαιο στη Βυζαντινή πρόνοια και φιλανθρωπία αποτελεί η δυναστεία των Κομνηνών τον 11ο και 12ο αιώνα. Ο Αλέξιος Κομνηνός χαρακτηρίζεται από τους συγχρόνους του ως «φιλάνθρωπος» και «ανθρωπιστής». Ο όρος ανθρωπισμός για τους Δυτικούς είναι νεώτερος. Ανακάλυψαν τον ανθρωπισμό τον 15ο αιώνα, ενώ στην Ελληνορθόδοξη Ανατολή ο «ανθρωπισμός» ήταν αδιάκοπος και θα παραμένει αδιάκοπος όσο βαστάμε τις παραδόσεις μας και διατηρούμε την Ελληνορθόδοξη ταυτότητά μας, τα οποία δυστυχώς σήμερα κάποιοι έχουν βαλθεί να μας ξεριζώσουν.
Ο Ιστορικός και κανονολόγος Ιωάννης Ζωναράς γράφει για τον Αλέξιο Κομνηνό: «αυτός ο βασιλιάς ανακαίνισε το ορφανοτροφείο που ήταν ακατοίκητο, το ενίσχυσε περιουσιακά και τοποθέτησε σ’ αυτό πολλούς ηλικιωμένους που είχαν ανάγκη φροντίδας. Ακόμη μέσα στο χώρο του ορφανοτροφείου έκτισε κατοικίες για μοναχούς και μοναχές καθώς και σχολείο για ορφανά και πτωχά παιδιά. Τοποθέτησε δασκάλους και παιδαγωγούς και τους χορήγησε τα απαραίτητα για τη συντήρησή τους» (Ιωάννου Ζωναρά, επιτομή ιστοριών, ΙΙΙ,744). Η σύζυγος του Αλ. Κομνηνού Ειρήνη, ίδρυσε το μοναστήρι της «ΚΕΧΑΡΙΤΩΜΕΝΗΣ» και μέσα σ’ αυτό έχτισε διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Στο τυπικό του μοναστηριού αναφέρονται οι φιλανθρωπίες που πρέπει να γίνονται όπως διανομή διαφόρων αγαθών στους φτωχούς , υιοθεσία ορφανών κοριτσιών και προικοδότησή τους όταν μεγαλώσουν κ.λ.π φιλανθρωπικές ενέργειες.
Η Ειρήνη, σύζυγος του Ιωάννου Κομνηνού, βοήθησε στην ίδρυση της μονής «ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ». Ο Ιωάννης Κίνναμος, σύγχρονός της ιστορικός μας πληροφορεί πώς τα χρήματα που είχε η Ειρήνη, δεν τα δαπανούσε σε κοσμήματα και πολυτέλειες, αλλά τα προσέφερε σ’ αυτούς που είχαν ανάγκη. Υπήρξε πολύ σπλαχνική ώστε φρόντιζε για φιλανθρωπίες και μετά το θάνατό της. Την ίδια τακτική ακολούθησαν σχεδόν όλοι οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου μέχρι την αποφράδα ημέρα της 29ης Μαίου του 1453, όπου το φως του κόσμου της εποχής εκείνης έσβησε και παραχώρησε τη θέση στο σκοτάδι της πικρής σκλαβιάς.
Πολλοί από τους μελετητές του Βυζαντινού πολιτισμού προβληματίζονται και προσπαθούν να εξηγήσουν την φιλανθρωπία της πλειονότητας των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου. ΄Ησαν πράγματι φιλάνθρωποι, ή το έργο τους αυτό είχε πολιτική σκοπιμότητα; Γινόταν από πολιτικούς ή θρησκευτικούς λόγους, μήπως γινόταν ν’ ανακουφισθεί η συνείδησή τους και να εξασφαλισθεί η σωτηρία της ψυχής τους; Οι μαρτυρίες που σώζονται μας πληροφορούν ότι η φιλανθρωπία γινόταν από αρετή, γινόταν από τα ιδανικά από τα οποία ήταν διαποτισμένη όλη η Βυζαντινή κοινωνία. Το φιλανθρωπικό έργο των αυτοκρατόρων αλλά και όλων των Βυζαντινών σχετίζεται, κυρίως και κατ’ εξοχήν με το «φιλάνθρωπο» έργο του Θεού. Ο Θεός από αγάπη και φιλανθρωπία έγινε άνθρωπος. Αυτό το χριστιανικό ιδεώδες της αγάπης γινόταν έργο και πράξη. Ο αυτοκράτορας , ως ο πρώτος πολίτης, έπρεπε να είναι και ο πρώτος και που πίστευε και εφάρμοζε τη φιλανθρωπία. Μόνο μέσα από τη φιλανθρωπία θα έμοιαζε στο Θεό. Και στους τελευταίους αιώνες της πολιτικής και στρατιωτικής παρακμής , τα ιδανικά της αγάπης και της φιλανθρωπίας χαρακτηρίζουν την Βυζαντινή πολιτεία. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός αναφέρει στην ιστορία του ότι η αυτοκρατορία «ήταν γεμάτη φιλανθρωπία». Ο αυτοκράτορας , τα μέλη της βασιλικής και οι άλλοι αξιωματούχοι, αλλά και μεμονωμένα άτομα, συναγωνίζονταν στον τομέα της φιλανθρωπίας.

Δεν υπάρχουν σχόλια: