Δευτέρα 29 Σεπτεμβρίου 2008

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
































ΦΩΤΟ 1:Παράσταση με «μαθητές» και «φιλοσόφους» (από την χρονογραφία του Ιω. Σκυλιτζη), η οποία παραπέμπει στις δραστηριότητες του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινουπόλεως τον 11ο αιώνα (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).

ΦΩΤΟ 2:Ο Ιπποκράτης στην χριστιανική παράδοση παρουσιάζεται ως Άγιος σε Βυζαντινό χειρόγραφο του 1342 (Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι)

Βυζαντινός Πολιτισμός (Από http://www.apologitis.com/gr/ancient/byz-politismos.htm Πρόπερσι τέτοια εποχή, είχα διαβάσει τα βιβλία του sir Steven Runciman "Βυζαντινός Πολιτισμός" και "Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως". Εντύπωση μεγάλη μου έκανε η αγάπη για το Βυζάντιο, με την οποία είναι γραμμένα. (Πόση αντίθεση με τους επιστήμονες την τακτική των οποίων καταγγέλλουν οι Hanson και Heath στο "Who killed Homer?", οι οποίοι καταγγελλόμενοι επιδεικνύουν στο αντικείμενο της ερεύνησα τους την αγάπη με την οποία ο ιατροδικαστής ανατέμνει το πτώμα δολοφονηθεντος νονού της νύχτας...). Κάτι που θίξαμε σε προηγούμενο μήνυμα: θυμάμαι τις αναφορές που κάνει στην κοινωνική πολιτική του Βυζαντίου, τα ιδρύματα, πτωχοκομεία, θεραπευτήρια κ.α., στην απουσία της θανατικής ποινής, αλλά και αυτών των φυλακών. Εδώ όμως θα μεταφέρω δυο ενδιαφέροντα αποσπάσματα. Μερικά ευτράπελα πλην χαρακτηριστικά περιστατικά: "Όταν ο Λουιτπρανδος επισκέφθηκε ξανά την Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος του Όθωνος Α', βρήκε πολύ ψυχρή υποδοχή και γύρισε πίσω δηλώνοντας ότι όλα τα πράγματα τα έφτιαχναν πολύ καλύτερα στον τόπο του, παρ' όλο που έκανε ο,τι μπορούσε για να περάσει λαθραία από το τελωνείο κομμάτια από αυτοκρατορικά χρυσοΰφαντα μεταξωτά. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Όθων Β' παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. [1] Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κάτοικους διότι έκανε μπάνιο(!) και φορούσε μεταξωτά - φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση (την ειδε εκεί σε όραμα της μια μοναχή) - ακριβώς όπως και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, λίγα χρόνια αργότερα, έκαμε τον αγαθό άγιο Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρουνιά στην Βενετία." Στον επίλογο του έργου, ο λόγος του Runciman είναι πραγματικά συγκινητικός: "Η τραγωδία ήταν τελική. Στις 29 Μαΐου 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μια ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και στην τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από την βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμη του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου Φώτος. Το ζωηρό πνεύμα, τα ενδιαφέροντα και η αγάπη για την ομορφιά των Ελλήνων, η υπερήφανη ισχύς και η διοικητική ικανότητα των Ρωμαίων, η υπερβατική ορμή των χριστιανών της Ανατολής, που είχαν ενωθεί μαζί σε ένα ρευστό ευπαθές σύνολο, όλα τώρα αποκοιμήθηκαν.Η Κωνσταντινούπολη έγινε η έδρα της θηριωδίας, της αμάθειας, της μεγαλόπρεπης ακαλαισθησίας. Μόνο στα ρωσικά παλάτια, που από πάνω τους φτερούγιζε ο δικέφαλος, το έμβλημα του οίκου των Παλαιολόγων, εμμείνανε για λίγους αιώνες μερικά ίχνη βυζαντινά - μόνο εκεί, και σε κάτι σκοτεινές αίθουσες κοντά στον Κεράτιο Κόλπο, χωμένες ανάμεσα στα σπίτια του Φαναριού, όπου ο πατριάρχης διατηρούσε την άσημη αυλήτου, έχοντας το ελεύθερο, από την πολιτικότητα του κατακτητή σουλτάνου και χάρη στους μόχθους του Γεωργίου Γεννάδιου Σχολαριου, να κυβερνά τον υπόδουλο χριστιανικό κόσμο και να του χαρίζει μια κάποια σιγουριά... Ο δικέφαλος αετός όμως δεν φτερουγίζει πια στη Ρωσία,και το Φαναριον έχει βυθιστεί στην αβεβαιότητα και το φόβο. Τα τελευταία λείψανα ψυχομαχούν ή είναι νέκρα..." [1] Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς. Ο R. von Vaitzeker, πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών (1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι "ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος". Βυζαντινών επιστήμες Πανδιδακτήριον Κωνσταντινουπόλεως Κάθε άλλο παρά "παπαδίστικη θεολογία" και τίποτε άλλο διδασκόταν στο Πανδιδακτήριον Κων/πόλεως, μάλιστα η θεολογία δεν αποτελούσε καν αντικείμενο του πανεπιστήμιου. Ο Παν. Κανελλόπουλος, στην Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τονίζει ότι το πανεπιστήμιο ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα των εθνικών ανώτατων σχολών. Διδασκόταν γραμματική, ρητορική (συνδυασμένη μ' αυτήν ήταν η φιλολογία), διαλεκτική (γενικότερα η φιλοσοφία), καθώς και αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική. Παράλληλα με τους κλάδους αυτούς ίσχυε ως ιδιαίτερο σύστημα γνώσεων η επιστήμη του Δικαίου. Η ιατρική μπορεί να διδασκόταν ανεξάρτητα, μπορεί όμως και συνδυασμένη μ' έναν από τους άλλους βασικούς κλάδους τεχνών και επιστημών. Και τώρα το αξιοσημείωτο (γράφει ο Κανελλόπουλος): Περίεργο είναι ότι η θεολογία δεν ήταν κλάδος σπουδών στο κοσμικό πανεπιστήμιο. Λειτουργούσε, ως ιδιαίτερο ίδρυμα που δεν είχε άμεση σχέση με το κράτος, η Πατριαρχική Σχολή, όπως και άλλες σχολές σε μοναστήρια. (Με περιφημότερη την σχολή της μόνης του Στουδίου, στην Κων/πολη.) Να αναφέρουμε επίσης ότι επί Ιουστινιανού η Νομική Σχολή ανεξαρτητοποιήθηκε και είχε 5ετες πρόγραμμα σπουδών. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι στο Πανδιδακτήριο η φοίτηση ήταν δωρεάν! Αυτά για τις σπουδές στην Πόλη την "κοινή των Ελλήνων εστία, διατριβή των μουσών, της επιστήμης απάσης διδάσκαλον, την των πόλεων βασιλίδα", όπως την χαρακτηρίζει ο Ανδρόνικος Κάλλιστος στην "Μονωδία επί τη δυστυχεί Κωνσταντινουπολει" (μετά την άλωση). Επειδή αναφέραμε τον Νικηφόρο Γρηγορά, αξίζει να πούμε ότι πρώτος ανακάλυψε το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, 250 χρόνια περίπου πριν καθιερωθεί στην Δύση το Γρηγοριανο. Άλλοι μεγάλοι θετικοί επιστήμονες... μεγάλες μορφές σαν τον Ιωάννη τον Φιλόπονο (θεμελιωτή της Ουράνιας μηχανικής 10 αιώνες πριν τον Γαλιλαίο, τελειοποίησε όργανα όπως ο αστρολάβος κ.α.), τον Συνεσιο τον Κρηναίο, τονΛέοντα τον Μαθηματικό, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο κ.α. πολλοί. Σχολές και θετικοί επιστήμονες του Βυζαντίου Ι. Μερικές από τις ανώτερες και ανώτατες σχολές επί Βυζαντίου 1. Πανεπιστήμιο της Κωνσταντιπουπόλεως 5ος - 15ος αιώνας Άκμασε από τον 10-13ο αιώνα. Τότε οι καθηγητές ονομάζονταν "φιλόσοφοι" και "μαΐστροι" και οι έδρες "θρόνοι". Λειτούργησε μέχρι την Πτώση. Περιελάμβανε αίθουσες διδασκαλίας αλλά και πολυτελείς βιβλιοθήκες. 2. Σχολή της Νίκαιας. Λειτούργησε στην Νίκαια από το 1204 έως το 1261. 3. Πατριαρχική ακαδημία. Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα. 4. Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ιδρύθηκε το 1330 5. Σχολή του Μυστρά. Ιδρύθηκε το 1390 6. Σχολή της μονής του Προδρόμου, ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Βατατζή και με διευθυντη τον Νικηφόρο Βλεμμύδη. 7. Σχολή του Νικηφόρου Γρηγορά,στην Κωνσταντινούπολη. 8. Ακαδημία των Θετικών επιστημών της Τραπεζούντας. Γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη επί Μεγαλοκομνηνων. Καλλιεργήθηκαν κατά την περίοδο 1204-1461 τα μαθηματικα και η αστρονομία. Σύμφωνα με τον Δ. Κωτσακη στο βιβλίο του " Διδάσκαλοι του γένους και αστρονομία" Α9ηνα 1983, " κατα πάσα πι9ανοτητα,ελειτουργουσε κοντά σ' αυτήν και αστεροσκοπείο" Ο Σ. Πλακιδης γράφει ότι είχαν αναπτυχθεί τόσο πολύ τα μαθηματικά και κυρίως η αστρονομία ώστε πολλοί που ενδιαφερόντουσαν γι' αυτήν έφευγαν ακόμη και απο την Πόλη για να σπουδάσουν στην Τραπεζούντα. 9. Σχολή της Σμύρνης. Ιδρύθηκε απο τον Νικηφόρο Βλεμμύδη τον 13ο αιώνα. 10. Σχολή της Καισαρείας 11. Σχολή της Εφέσου κ.λ.π. ΙΙ. θετικοί επιστήμονες επι Βυζαντίου 1. Ζώσιμος 4ος-5ος αι. Έλληνας Αλχημιστής από την Πανοπολη της Αιγύπτου. Αυτός πρώτος χρησιμοποίησε την λεξη "Χημεία" από την τέχνη της μαύρης γης της Αιγύπτου που ονομάζεται "χεμ".Ένα από τα έργα του "περί ζύθων ποιήσεως" αποτελεί την αρχαιότερη συνταγή Παρασκευής μπύρας. 2.Πελαγιος 4ος-5ος αι. αλχημιστής 3. Δημόκριτος 4ος-5ος αι, αλχημιστής , 4.Μαρια η Ιουδαία 4ος-5ος αι. Αλχημίστρια, μαθήτρια του Δημοκρίτου. 5.Αστεριος ο Αμασιευς 5ος αι. συγγραφέας με σπουδές στα μαθηματικά και την αστρονομία. 6. Ιάκωβος 5ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος. 7.Προκλος ο Βυζάντιος 5ος-6ος αι. Μαθηματικός και φιλόσοφος. 8. Αετιος 5ος-6ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος. 9.Αμμωνιος 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος. 10.Ερμιας ο Αλεξανδρευς 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος και μαθηματικός. 11.Ασκληπιοδωρος ο Αλεξανδρευς 5ος-6ος αι. Ιατρός.Μαθηματικός και νεοπλατωνικός φιλόσοφος. 12.Διδυμος 5ος-6ος ,γεωπόνος. 13. Ιωάννης ο Λυδος 490-565 Ιστορικός, νομικός και αστρονόμος απο την Φιλαδέλφεια. 14.Ιουλιανος ο αρχιτέκτονας 5ος-6ος αι. Μηχανικός και αρχιτέκτονας. Γνωστός από έναν μηχανισμό άντλησης νερού τον οποίον εφεύρε. 15.Μαρινος ο Νεαπολιτης 5ος-6ος αι. Νεοπλατωνικός και μαθηματικός. Διάδοχος του Πρόκλου στην Ακαδημία. 16. Σιμπλικιος 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος και μαθηματικός Δίδαξε στην Ακαδημία μέχρι που έκλεισε και μετά το κλείσιμο της πήγε στην Περσία για 5 χρόνια, όπου δίδαξε. Επέστρεψε όμως και δίδαξε στην Κωνσταντινούπολη. 17.Ασκληπιος ο Τραλλειανος 6ος αι. Νεοπλατωνικός και γεωμέτρης. 18. Ανθέμιος ο Τραλλειανος 6ος αι. αρχιτέκτονας (Αγια Σοφία) και συγγραφέας. 19.Ηλιοδωρος ο Νεοπλατωνικός 6ος αι. Φιλόσοφος,μαθηματικός και αστρονόμος. 20.Ισιδωρος ο Μιλησιος 6ος αι. Αρχιτέκτονας και μαθηματικός. Ολοκλήρωσε την Αγια Σοφία. Ίδρυσε στην Πόλη Σχολή Μηχανικών και υπήρξε δάσκαλος τους τελευταίου διευθυντή της Ακαδημίας Αθηνών του Δαμάσκιου. 21.Ισιδωρος ο Μιλησιος ο Νεώτερος 6ος αι. Αρχιτέκτονας και μηχανικός. Ανιψιός του προηγούμενου. Ανοικοδόμησε τον τρούλο της Αγίας Σοφίας όταν έπεσε λόγω σεισμού το 558. 22.Δαμασκιος 6ος αι. Έλληνας νεοπλατωνικός και μαθηματικός, από την Δαμασκό. Τελευταίος διευθυντής της Ακαδημίας. 23.Ευτοκιος 6ος αι.,Μαθηματικός. 24.Ηρων 6ος αι. Μαθηματικός. 25.Ιεροκλης 6ος αι. Γεωγράφος. 26. Ιωάννης ο Φιλόπονος 6ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος Μεγάλη φιλοσοφική και πνευματική διάνοια του Βυζαντίου. Το έργο του άσκησε μεγάλη επίδραση στις φυσικές επιστήμες του μεσαίωνα αλλά και των νεότερων χρόνων. 27.Καισαριος 6ος ,γεωγράφος . 28.Κοσμας ο Ινδικοπλευστης 6ος Γεωγράφος και τοπογράφος. 29. Λεοντιος 6ος αι. Μαθηματικός, φιλόσοφος και μηχανικός 30.Διονυσιος ο Μικρός 6ος αι. Αστρονόμος. 31. Ολυμπιοδωρος 6ος αι. Νεοπλατωνικός και μαθηματικός. 32 Πρόκλος ο Μητροπολίτης 6ος αι. μαθηματικός και αστρονόμος. 33. Ρητοριος ο Βυζαντινός 6ος αι. Αστρονόμος. 34. Στέφανος ο Βυζάντιος 6ος αι. Γεωγράφος. 35. Σωτηριχος 6ος αι. μαθηματικός και φιλόσοφος. 36.Βασσιος Κασσιανος 6ος-7ος αι. Συγγραφέας γεωπονικών και φυσιογνωστικών έργων Το έργο του "Γεωπονικά" θεωρείται το καλύτερο της βυζαντινής φυσιογνωμίας και αποτελείται από 26 βιβλία. 37.Αλεξανδρος ο Τραλλειανος 525-605 Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος Είναι ο πρώτος που χορήγησε σίδηρο ως εσωτερικό φάρμακο. 38.Τιμοθεος ο Γαζαιος 6ος-7ος αι. Ζωολόγος, γραμματικός . 39.Γεωργιος ο Κύπριος 6ος-7ος αι. Γεωγράφος. 40. Αριστοφάνης 6ος-7ος αι. ζωολόγος . 41. Πισιδης Γεωργιος 6ος-7ος αι. Αστρονόμος, ζωολόγος, βοτανολόγος Πίστευε στην σφαιρικότητα της γης. 42. Καλλίνικος 7ος αι. Έλληνας μηχανικός από την Ηλιούπολη της Συρίας εφευρέτης του "υγρού πυρός" 43. Θεόδωρος ο Καντερβουριας 602-690 Έλληνας και πρώτος αρχιεπίσκοπος caterbury, από την Ταρσό της Κιλικίας. Σπούδασε μαθηματικά, φιλοσοφία και αστρονομία στην Κωνσταντινούπολη. Είναι ο πρώτος που ίδρυσε βιβλιοθήκες και σχολεία στην Αγγλία, φροντίζοντας να διδάσκονται εκεί η αριθμητική και η ελληνική γλώσσα. Θεωρείται ο ιδρυτής της αγγλοσαξονικής φιλολογίας και ο ιδρυτής των πρώτων μεγαλόπρεπων ναών της ευρύτερης περιοχής του Λονδίνου. Είναι άγιος της καθολικής Εκκλησίας, αν και Έλληνας. 44.Θεοδωρος ο πρωτοσπαθάριος 610-642 Ιατρός και φαρμακολογος έγραψε έργο με συνταγές φαρμάκων. 45. Παύλος ο Αιγινήτης 7ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος, ζωολόγος, φυτολόγος από την Αίγινα. 46. Στέφανος ο Αλεξανδρευς 7ος αι. αστρονόμος και μαθηματικός, φαρμακολογος. 47. Σιμοκαττος θεοφύλακτος 7ος αι. γεωπόνος. 48. Θεόφιλος ο Εδεσσηνος 695-785 αστρονόμος και λόγιος. Μετέφρασε τον Όμηρο στα αραβικά. 49. Αρεθας 9ος αι. μαθητής του Λέοντος του Μαθηματικού. 50. Θεοδηγιος 9ος αι. καθηγητής αστρονομίας και των μαθηματικών στη Σχολή της Μαγναύρας και λόγιος. 51. Θεόδωρος ο Γεωμέτρης 9ος αι. Καθηγητής γεωμετρίας στη Σχολή της Μαγναύρας . 52. Λέων ο Μαθηματικός 9ος αι. Γεννήθηκε στην Θεσσαλία, σπούδασε στην Άνδρο και στην Πόλη. Ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς, είναι ο πρώτος που εισήγαγε τα γράμματα στην θεωρητική αριθμητική και άλγεβρα. Γεωμέτρης, μηχανικός, αστρονόμος και φιλόσοφος. Πρύτανης της Σχολής της Μαγναύρας δίδαξε σ' αυτή τετρακτυ (Γεωμετρία, αστρονομία, αριθμητική και μουσική) Κατασκεύασε τον πρώτο οπτικό τηλέγραφο που αναφέρεται στην Ιστορία ο οποίος τοποθετήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας. Διέσωσε πολλά αρχαία κείμενα. 53.Φωτιος ο Α' 820-891 θεολογος,νομικος,ιστορικος,φιλοσοφος,γεωγραφος,αστρονομος,μαθηματικος πατριάρχης Κων/πολεως . 54. Κωνσταντίνος ο Σικελός 9οσ-10ος αι. μαθηματικός. 55. Γρηγοριος 10ος αι. καθηγητής αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας Επινόησε έναν βελτιωμένο τύπο αστρολαβουτον οποίον ονόμασε "κόσμημα μαθηματικόν". Θεωρείται ο πρόδρομος των αστρονομικών παραδοχών του 14ου-15ου αι. 56. Ηρων ο Βυζαντινός 10ος αι. Μαθηματικός, αρχιτέκτονας και μηχανικός αναφέρεται ως ο επινοητής του "επιμονιδιου φαρμάκου" το οποίο προκαλούσε τόνωση του οργανισμού και καταπράυνση του αισθήματος της πείνας. 57.Νικηφορος Πατρίκιος 10ος αι καθηγητής γεωμετρίας στο πανεπιστήμιο Μαγναύρας . 58.Ελευθεριος Ζεβεληνος 11ος αι αστρονόμος. 59.Ιωαννης ο Ιταλός 11ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός. 60.Συμεων Σηθης 11ος αι. Αστρονόμος, βοτανολόγος και ιατρός. 61.Μιχαηλ Ψελλός 1018 - 1096 φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος, φυσικός, νομικός και φιλόλογος Πρύτανης του Πανεπιστήμιου Κωνσταντινουπόλεως Σπούδασε στην Αθήνα και στην Πόλη. 62. Μάρκος ο Έλλην 11ος αι. λόγιος και αστρονόμο. 63. Μιχαήλ ο Εφεσιος 11ος αι. καθηγητής του πανεπιστήμιου Κων/πολης . 64. Ιεροφιλος ο Σοφιστής 12ος αι. Διαιτολόγος, φαρμακολογος. 65. Νεόφυτος ο Μοναχός 12ος αι. εισηγητής των "ινδικών αριθμών" στο Βυζάντιο . 66.Προδρομος ο Μοναχός 12ος αι. Μαθηματικός, αστρονόμος αλλά και μονάχος ερημίτης δάσκαλος του Νικηφόρου Βλεμμύδη. 67.Μιχαηλ ο Ιταλικός 12ος ασχολήθηκε και με αστρονομία. 68. Νικηφόρος Βλεμμύδης 1197-1272 μαθηματικός. Αστρονόμος, γεωγράφος, ιατρός, θεολόγος η μεγαλύτερη πνευματική μορφή του 13ου αιώνα σπούδασε στην Νίκαια 4 χρόνια κλασσικές σπουδές και ιατρική στην Σμύρνη παρακολούθησε μαθήματα αριθμητικής, γεωμετρίας αστρονομίας και οπτικής στη Σκάμανδρο της Τρωάδας. Έγραψε πολλά φυσικομαθηματικά βιβλία. 69. Γεώργιος Ακροπολιτης 1220 - 1282 πολιτικός, μαθηματικός, αστρονόμος ίδρυσε στην Πόλη βιβλιογραφικό εργαστήριο για να αντιγράφονται και να διασώζονται κείμενα και έργα προγενέστερων και αρχαίων 70. Νικόλαος Μυρεψος 1222 - 1255 ιατρός, βοτανολόγος Συγγραφέας του έργου "Δυναμερον" που περιλαμβάνει 2656 ιατρικές συνταγές Αυτό το βιβλίο αποτέλεσε μέχρι και τον 15ο αιώνα το επίσημο φαρμακευτικό κώδικα της Δύσης και το επίσημο σύγγραμμα της ιατρικής σχολής του Παρισιού. 71. Μανουήλ Ολοβολος 1240 - 1290 αστρονόμος και μαθηματικός . 72. Γεώργιος Παχυμερης 1242 - 1310 μέγας φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος και ιστορικός ασχολήθηκε με τον Διοφαντο. θεωρείται από τους πρώτους βυζαντινούς που ασχολήθηκαν με τα γραμμικά συστήματα. Έγραψε την τετραβιβλο (quadrivium) 73.Μαχιμος Πλανούδης 1255 - 1310 μαθηματικός, αστρονόμος, βιβλιογραφος και φιλόλογος 74. Μανουήλ Βρυέννιος 14ος αι. Αστρονόμος, μαθηματικός, θεωρητικός μουσικός 75. Θεόδωρος Μετοχιτης 1260 - 1332 Πρόδρομος της ανθρωπιστικής αναγέννησης του 15ου αιώνα. Μεγάλη επιστημονική μορφή του Βυζαντίου. Αστρονόμος, μαθηματικός, φιλόσοφος και ιστορικός Γράφει ο Μετοχιτης (τέλη 13ου αιώνα) "... σε μας που έχουμε την ίδια καταγωγή και την ίδια γλώσσα με κείνους (τους αρχαίους Έλληνες) και είμαστε διάδοχοι τους.." Ο Ζεύσιππος δίπλα από τον Ιππόδρομο. 76 Μανουήλ Φιλης 1275 - 1345 βοτανολόγος, ζωολόγος. 77.Βαρλααμ ο Καλαβρος 1290 - 1348 Έλληνας φιλόσοφος, αστρονόμος, μαθηματικός Δάσκαλος του Πετράρχη και του Βοκκακίου. Γράφει ο Βοκκάκιος σε ένα γράμμα του για τον Βαρλαάμ "..,δεν υπήρχε ανάμεσα στους Έλληνες άλλος άνθρωπος με τόση αληθή σοφία και τόσες αμέτρητες γνώσεις" θεωρείται ένας από τους πρόδρομους της αναγέννησης. Ο Στηβεν Ρανσιμαν ("η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση" σελ.82) τον θεωρεί ως έναν από τους ιδρυτές της σύγχρονης άλγεβρας. Ίδρυσε σχολή στην Θεσσαλονίκη στην οποία διδάσκονταν η φιλοσοφία, η αστρονομία και τα μαθηματικά. 78. Νικηφόρος Γρηγορας, από την Ηράκλεια του Πόντου 1295 - 1359 Μεγάλος σοφός της εποχής των Παλαιολόγων. Αστρονόμος και μαθηματικός και πλατωνικός φιλόσοφος. Μελέτησε επισταμένως το ζήτημα του ημερολόγιου και τον καθορισμό της εορτής του Πάσχα. Εξακρίβωσε το σφάλμα κατά τον υπολογισμό της πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία και βάσει αυτού κατάρτισε σχέδιο διόρθωσης του Πασχαλιου. Το σχέδιο το υπέβαλλε προς συζήτηση σε ομάδα σοφών την "Λογικήν Πανηγυριν" και στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' το 1324. Το σχέδιο εγκρίθηκε, αλλά για να μην γίνει σύγχυση μεταξύ των αμαθών και προκαλέσει διχασμό στην εκκλησία, δεν προέβη στην διόρθωση. Έτσι η αλλαγή του ημερολογίου δεν έγινε το 1324,αλλα το 1578 από τον παπα Γρηγόριο τον 13ο και την Δύση. 79. Γρηγοριος Χιονιαδης 13ος-14ος αι. Αστρονόμος και ιατρός στην Τραπεζούντα. Καθηγητής αστρονομίας στην Ακαδημία θετικών επιστήμων Τραπεζούντας. 80. Κωνσταντίνος Λυκιτης 13ος - 14ος αι. Αστρονόμος. Δίδαξε στην Ακαδημία Τραπεζούντας. Μελέτησε και ασχολήθηκε και με την οπτική. 81. Ιωάννης Πεδιασιμος 13οσ-14ος αι. Πρύτανης του Πανεπιστήμιου Κων/πολεως. έγραψε έργα με μαθηματικό / γεωδαιτικό περιεχόμενο. 82. Ιωάννης Αβραμιος 14ος αι. Αστρονόμος, ιατρός. 83. Ελευθέριος ο Ηλειος 14ος αι. αστρονόμος . 84. Θεόδωρος Μελιτηνιωτης 1310 - 1389 Ο μεγαλύτερος ίσως αστρονόμος του Βυζαντίου μετά τον Γρηγορα. 85.Ισαακ Άργυρος 1310 - 1372 μαθηματικός, αστρονόμος. 86. Δημήτριος Κυδωνης 1324 - 1398 πολιτικός, θεολόγος και μαθηματικός μεταλαμπάδευσε στην Δύση πολύτιμες μαθηματικές γνώσεις. 87.Νικολαος Ραβδας 14ος αι. μαθηματικός από την Σμύρνη . 88. Μανουήλ Μοσχοπουλος 14ος αι. λόγιος και μαθηματικός. 89. Μιχαήλ Βαλσαμων 14ος αι. ιερωμένος. φιλόσοφος και μαθηματικός. 90. Γεώργιος Γεωμέτρης 14ος αι. μαθηματικός . 91, Δημήτριος ο Πεπαγωμενος 14ος αι. Ζωολόγος, πτηνολογος, φαρμακολογος και ιατρος . 92.Ιωαννης Κατραρης 14ος αι. Έζησε στην Θεσσαλονίκη, κωμωδιογράφος και αστρονόμος . 93.Νικολαος Καβάσιλας 14ος αι. Μαθηματικός. Αστρονόμος και θεολόγος Σε επιστολή του έδωσε μια ερμηνεία στα αίτια του σχηματισμού του ουράνιου τόξου. Εκτέλεσε πειράματα πάνω στην διάθλαση του φωτός και στην πορεία των ακτινων, μέσα σε μια διάφανη σφαίρα με νερό. Στις εργασίες του Καβάσιλα στηρίχτηκαν οι δυτικοί για να εξηγήσουν το ουράνιο τοξο. Το 1611 ο Μαρξ Αντώνιο ντε ντομινις δημοσίευσε μια εξηγηση για το ουράνιο τόξο που δεν διαφέρει από την εξήγηση του Καβάσιλα 3 αιώνες πριν. Ο Ζεύσιππος με θεά τον Ιππόδρομο . 94. Ανδεας Λιβαδηνος 14ος αι. Αστρονόμος, γεωγράφος . 95. Μανουήλ ο Τραπεζούντιος 14ος αι. Κληρικός, μαθηματικός και αστρονόμος δίδαξε μαθηματικά στην Ακαδημία θετικών επιστημων Τραπεζούντας. θεωρείται απο πολλούς ότι ίδρυσε αστεροσκοπείο στην Τραπεζούντα. Επί εποχής του αναπτύχθηκε στην Ακαδημία η τριγωνομετρία. 96. Νεόφυτος Προδρομηνος 14ος αι. Βοτανολόγος . 97.Γεωργιος Χρυσοκοκκης 14ος αι. αστρονόμος. Μαθηματικός και γεωγράφος Δίδαξε αστρονομία στην Ακαδημία Τραπεζούντας. 98.Μανουηλ Χρυσολωράς 14ος-15ος αι. Αστρονόμος, φιλόσοφος . 99. Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων) 1355 - 1452 Μεγάλος Βυζαντινός φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός Γνωστό το έργο του . 100. Ιωάννης Χορτασμένος 1370 - 1437 αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος . 101. Γεώργιος Αμιρουτσης 15ος αι. μαθηματικός και αστρονόμος Μέγας Λογοθέτης του Δαβίδ Κομνηνού τον οποίον πρόδωσε κατά πολλούς και "τιμήθηκε" από τον Μεχμετ τον τούρκο. Βυζαντινών Φιλοσοφία Οι λόγιοι και θεολόγοι της Ρωμανίας αποτέλεσαν τους συνεχιστές της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Εντελώς τυχαία, έπεσα σήμερα στο ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του Χρ. Γιανναρά "Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα". [Εκδόσεις Δομος, 1992] Την άποψη αυτή, σύμφωνα με το γραπτό του Χρ. Γιανναρά την διατύπωσε πρώτος ο Βασίλειος Τατακης: Η συμβολή του Τατάκη στη σπουδή και αξιολόγηση της φιλοσοφικής ειδικά προσφοράς του βυζαντινού Ελληνισμού ξεπερνάει τα στενά ελλαδικά όρια. Το βιβλίο του La philosophie byzantine, εκδεδομενο στο Παρίσι το 1949 (στη σειρα Histoire de la Philosophie, του E. Brehier [Ελλ. έκδοση από την Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μοραΐτη,Αθήνα 1977]) ήταν για τη διεθνή βιβλιογραφία <<ορόσημο στη σπουδή της Βυζαντινής Φιλοσοφίας στα νεώτερα χρόνια, το πρώτο συνθετικό έργο στην περιοχή αυτή>> [Λίνος Μπενάκης, Η σπουδή της βυζαντινής φιλοσοφίας - κριτική επισκόπηση 1949- 1971, Επετηρίδα <<Φιλοσοφία>> της Ακαδημίας Αθηνών 1/1971] Πριν από το βιβλίο του Τατάκη, τόσο η δυτική ιστοριογραφία όσο και οι ελλαδικές απομιμήσεις της δεν αναγνώριζαν ύπαρξη φιλοσοφικού λόγου και σκέψης στα χίλια χρόνια ζωής της εξελληνισμένης ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είχε υιοθετηθεί καθολικά η αντιθετική διαστολή φιλοσοφίας και θεολογίας - που χρησίμευε στη Δύση για την εξασφάλιση της ελευθερίας των φιλοσοφικών αναζητήσεων από τον δογματισμό του ιδρυματικού <<αλάθητου>> - και είχαν όλοι αποδεχθεί ότι το Βυζάντιο μόνο θεολογούσε. Έτσι η ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας σταματούσε στους Στωικούς και Νεοπλατωνικούς, παρεμβαλλόταν ένα κενό δώδεκα αιώνων απουσίας ελληνικού φιλοσοφικού λόγου, και την ιστορική του συνέχεια διεκδικούσε η Δύση από την <<Αναγέννηση>> και μετα. Μόλις το 1891 ο πολύς Krumbacher είδε αναγνωρίσει συγκαταβατικά στους <<βυζαντινούς θεολόγους>> τη συντήρηση της χειρόγραφης παράδοσης των αρχαιοελληνικών φιλοσοφικών κειμένων, και το 1895 ο Ludwig Stein είχε ανασύρει από τη λήθη κάποιους σχολιαστές και υπομνηματιστές - τα λιγότερο δημιουργικά πνεύματα του Βυζαντίου: Μιχαήλ Ψελλό, Ιωάννη Ιταλό, Μιχαήλ Εφέσιο κλπ. Με τη Βυζαντινή Φιλοσοφία του Τατάκη, για πρώτη φορά, προβάλλεται τεκμηριωμένα και αναλύεται συστηματικά η οργανική συνεχεία της ελληνικής φιλοσοφίας στους βυζαντινούς αιώνες. Τα κοσμογονικά φιλοσοφικά επιτεύγματα των αρχαιοκλασικών χρόνων αποδείχνεται ότι δεν σταματάνε με τον εκχριστιανισμο των Ελλήνων, αλλά τόσο η φιλοσοφική προβληματική όσο και ο μεθοδικός φιλόσοφος λόγος συνεχίζονται οργανικά και εξελίσσονται αδιάπτωτα μέσα από τη γόνιμη και δημιουργική σκέψη των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας -οδηγούνται σε συνθέσεις που αποτελούν ριζοσπαστικές τομές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. "Η βυζαντινή φιλοσοφία", γράφει ο Τατάκης, "είναι η χριστιανική μορφή του ίδιου του ελληνικού λόγου, του μεγάλου φίλου της θεωρίας. Αν ο λόγος άλλαξε το ένδυμα του και εξεδύθη το χριστιανικό πνεύμα, ως προς τα αλλά μένει ο ίδιος ο ελληνικός λόγος. Το βλέπομε αυτό και στην θαυμαστή ευλυγισία και διεισδυτικότητα του, στη μεθοδική πορεία, στην ταυτότητα των λογικών οπλών με τα οποία ίδιος αυτός στο βάθος, επεξεργάζεται το νέο του θέμα... Αυτό το έργο οιστρήλατοι την Ελληνική Ανατολή από το 2ο κιόλας αιώνα και συνεχίζεται σε όλο το Βυζάντιο". [Μελετήματα Χριστιανικής Φιλοσοφίας", Αθηνα 1967, σελ. 174] Το 1952 ο Τατάκης συγκεντρώνει σε έναν τόμο, με τίτλο: Θέματα Χριστιανικής και βυζαντινής φιλοσοφίας [Αθήνα, Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, σελ. 208], μια σειρά ειδικών μελετημάτων που οριοθετούν τόσο τον γενικό χαρακτήρα όσο και επιμέρους πτυχές της φιλοσοφικής θεματικής του έργου των Ελλήνων εκκλησιαστικώνΠατέρων. Ακολουθεί, το 1960, το βιβλίο του: Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη [έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών του Institut Francais d' Athenes, σελ. 285], μελέτημα βαθιάς γνώσης και οργανικής αφομοίωσης του έργου των τριών μεγάλων Πατέρων της Καππαδοκίας - Βασιλείου Καισαρείας, Γρηγορίου Ναζιανζηνού και Γρηγορίου Νύσσης - αλλά και πλειάδας των άλλων πνευματικών αναστημάτων της ίδιας γεωγραφικής περιοχής. Το βιβλίο αυτό ήταν πραγματικά μια αιφνιδιαστική καινοτομία στον χώρο της ελληνικής διανόησης, που για πρώτη φορά έβλεπε έναν φιλόσοφο ερευνητή να προσεγγίζει από τη σκοπιά του θεολογικά αναστήματα της Εκκλησίας και να παρουσιάζει την εκπληκτική γονιμότητα της σκέψης τους. Αρκεί να συγκρίνει κανείς το μελέτημα του Τατάκη με τις εργασίες των σύγχρονων του πανεπιστημιακών Πατρολογων της Θεολογικής Σχολής (Δ. Μπαλανου και Κ. Μπονη) για να εκπλαγεί από την υπέροχη του φιλόσοφου τόσο σε επίπεδο επιστημονικής αρτιότητας, όσο και σε αμεσότητα προσωπικού ενδιαφέροντος. Ακολουθεί το βιβλίο: Μελετήματα χριστιανικής φιλοσοφίας (1967) όπου η σκέψη του Τατάκη αποτολμάει πια συμπερασματικές συνθέσεις (Η περί του ανθρώπου διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας - Ο διάλογος χριστιανικού με το ελληνικό πνεύμα, κλπ) ή διευκρινίζει μεθοδολογικές αρχές (Γρηγόριος ο Παλαμάς: μεθοδολογικά - Προμηνύματα του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού στην βυζαντινή φιλοσοφία - Πλωτίνος, πρόδρομος του χριστιανικού μυστικισμού, κλπ). Βυζαντινοί Πλατωνιστές και Αριστοτελιστές Ο Πλήθων, πλατωνιστής, γράφει στην Φλωρεντία (όπου είχε μεταβεί εκεί το 1439 για την Σύνοδο την σχετική με την ένωση των Εκκλησιών) το "Περί ων ο Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται". Ο Θεόδωρος Γάζης, αριστοτελικός, του αντιτίθεται σφόδρα, όπως και ο Γεώργιος Σχολαριος Γεννάδιος με το "Κατά Πλήθωνος αποριών επ' Αριστοτέλη". Ο Πλήθων ανταπαντά το 1450 με το "Προς τας υπέρ του Αριστοτέλους Γεωργίου του Σχολαρίου αντιλήψεις". Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος γράφει στα λατινικά το "Comparatio Platonis et Aristoteles", χαρακτηρίζοντας εγκληματική την πλατωνική ηθική και τον Πλάτωνα "επιζήμιο" για την ανθρωπότητα, ενώ τον Αριστοτέλη "ευεργέτη". Ο Βησσαρίων, μαθητής του Πληθωνος, γράφει το "Έλεγχος των κατά Πλάτωνος βλασφημιών", χωρίς όμως να απορρίπτει τον Αριστοτέλη. [*] Για δες για τι ενδιαφέρονταν και με τι ασχολούνταν οι Έλληνες λόγιοι την ώρα που οι τούρκοι του Πορθητή προήλαυναν! Όλοι οι παραπάνω λόγιοι, και άλλοι (Μανουήλ και Ιωάννης Χρυσολωράς, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης Λάσκαρης, νωρίτερα ο Βαρλαάμ, δάσκαλος του Πετράρχη) διδάσκουν στην Ιταλία, ιδρύουν εκεί δικές τους Σχολές και Ακαδημίες, φέρνουν τους αρχαίους συγγραφείς και τους μεταφράζουν απ' ευθείας από τα Ελληνικά (αντί από τα αραβικά) (κάτι που είχε ξεκινήσει ήδη με τις επαφές Δύσεως και Βυζαντίου μέσω των σταυροφοριών και των εμπορικών συναλλαγών με Βένετους και Γενουάτες), διδάσκουν και την Ελληνική γλώσσα, αναγεννούν τις πλατωνικές σπουδές, οι οποίες, μαζί με τις αριστοτελικές, οι οποίες είχαν διαδοθεί και επικρατήσει από τον 11ο αι. μέσω των αραβικών μεταφράσεων και γεννήσει το ρεύμα του σχολαστικισμού, γεννούν τον ουμανισμό και συνδυαζόμενες φέρνουν την Αναγέννηση. Κατά τον Whitehead, "ολόκληρη η ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψεως είναι μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα". Και με πρώτη και σημαντικότερη... υποσημείωση τον Αριστοτέλη, έχουμε τα δυο θεμέλια του Ελληνικού, Ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Εάν θεωρήσουμε π.χ. τον μεσαίωνα ως διεστραμμένο πλατωνισμό (δογματική αλήθεια, εξουσιασμός, περιφρόνηση της φύσης και του σώματος και προσκόλληση στον ιδεατό μεταφυσικό κόσμο), ή τηνσύγχρονη εποχή της επιστημονικής μεθόδου και της τεχνολογίας, αλλά και της λογικοκρατίας και του αστοκαπιταλομαρξισμου- νεοταξικο-εξουσιασμου, ως διεστραμμένο αριστοτελισμό, η αλήθεια του αφορισμού του Whitehead είναι προφανής. Και όχι μόνο αυτό. (Βεβαίως το ιδεώδες του Ελληνικού Πολιτισμού δεν είναι διαχωριστικό όπως ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός. Στην Ελληνικότητα συνυπάρχουν αρμονικά το πνεύμα και η ύλη, η επιστήμη και η αρετή, το Απολλώνιων και το Διονυσιακών.) Το σημαντικό μάλιστα είναι ότι όχι μόνο ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός προσφέρουν τις βασικές μεθόδους θεωρήσεως του κόσμου, αλλά ακριβώς η μελέτη των έργων αυτών των δυο κυρίως, αλλά και όλων των υπόλοιπων βέβαια Ελλήνων δημιουργών, ήταν το βασικό αίτιο της πνευματικής και υλικής προόδου, το βασικό αίτιο όλων των φιλοσοφικών και πολιτιστικών ρευμάτων, τάσεων, εξελίξεων της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αν θεωρήσουμε ως αρχή της Αναγεννήσεως στην Δύση τον 11ο αιν. (στην Ελλάδα τον 9ο αι.), βασικό αίτιο στην Δύση ήταν η (ατελής βέβαια) γνωριμία με τον Αριστοτέλη, μέσω αραβικών μεταφράσεων, μέσω αραβοκρατουμενης Ισπανίας. Οι Άραβες γνώριζαν ειδικά τον Αριστοτέλη. Η εποχή μέχρι τότε στην Δύση από τον Αυγουστίνο και δώθε ήταν πλατωνική. Η γνωριμία αυτή με τον Αριστοτέλη γέννησε τον Σχολαστικισμό, απόρροια του οποίου είναι η επικράτηση της Λογικής και της επιστημονικής μεθόδου, μέχρι σήμερα (αλλά και πολλά στραβά, στα οποία αναφέρθηκα σε άλλο σημείο). Περισσότερα έργα Ελλήνων σοφών έγιναν εν συνεχεία προσβασιμα μέσω των εμπορικών συναλλαγών του Βυζαντίου με την Βενετία και Γένοβα και των Σταυροφοριών. Όπως είπαμε οι Έλληνες λόγιοι του 14ου-15ου αι. Συνέβαλαν στην ανανέωση των πλατωνικών σπουδών (οι οποίες είχαν παραμεριστεί πλέον από τον Αριστοτελισμό). Έτσι την εποχή αυτή έχουμε μια πιο πλήρη και πιο γνήσια γνωριμία της Δύσης με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Οπωσδήποτε η αναζήτηση του ιδανικού, του ωραίου, της αλήθειας, της αρετής, του δικαίου, της ουτοπίας συνιστούν πλατωνισμό. Αυτή η γνησιότερη και πληρέστερη επαφή με το Ελληνικό Πνεύμα (μετά τον αριστοτελισμό και με τον γνήσιο πλατωνισμό, όχι τον διεστραμμένο του μεσαίωνας) ήταν το κύριο αίτιο του ρεύματος του ουμανισμού και της Αναγεννήσεως. (Αργότερα το ιδανικό της Ελληνικότητας διεστραφη εκ νέου από τον αστοκαπιταλομαρξισμο, ο οποίος επικρατεί και σήμερα.) [*] Σχολιαζει ο Ν.Α. Καλογερόπουλος, στο έργο του "Η διαμορφωσις του Ευρωπαϊκού Πνεύματος" (εκδ. "Πολιτικά θέματα", 1995): "Αν ο Ραφαηλος στην "Σχολή των Αθηνών" θέτει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στο ίδιο επίκεντρο, τούτο απηχεί την επίδραση που είχε η διδασκαλία του Βησσαρίωνος κατά την ιστορική εκείνη εποχή. Οι Ευρωπαίοι διψούσαν για μάθηση και για πνευματική πρόοδο, όταν οι Τούρκοι ερήμωναν την κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού από κάθε ικμάδα πνευματικής ζωής. Τούτο συνιστά το μέτρο για την εκτίμηση της θέσεως του Τούρκου στα πεπρωμένα της Ευρώπης."! Βυζάντιο και Αναγέννηση Όταν ο Μανουήλ Χρυσολωράς φθάνει στην Φλωρεντία (1397) και αναλαμβάνει την έδρα στο πανεπιστήμιο της πόλης, ο Leonardo Bruni ή Αρετινος καταλαμβάνεται από ενθουσιασμό: "Σπούδαζα τότε Αστικό Δίκαιο αλλά μετά την άφιξη του Χρυσολωρά βρέθηκα σε δίλημμα. Το θεωρούσα ντροπή να εγκαταλείψω τα Νομικά, αλλά και έγκλημα να χάσω την ευκαιρία να σπουδάσω την ελληνική γραμματεία. Και συχνά έλεγα στον εαυτό μου: εσύ στον οποίον ξαφνικά επιτρέπεται να αντικρίσεις τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη, όπως και τους λοιπούς φιλόσοφους, θα τολμήσεις να λιποτακτήσεις; Επί επτακόσια έτη κανείς στην Ιταλία δεν γνώριζε τα ελληνικά γράμματα. Και κάθε γνώση στην Ιταλία από αυτά προέρχεται. Δόκτορες του Αστικού Δικαίου υπάρχουν παντού. Αλλά εάν ο Δόκτωρ των ελληνικών γραμμάτων εξαφανισθεί, δεν θα βρεις άλλον να σε διδάξει. Οι λόγοι αυτοί με κατέκτησαν και παραδόθηκα στον Χρυσολωρά με τέτοιο ζήλο για μάθηση ώστε όσα συγκέντρωνα την ημέρα, ακολουθούσα κατόπιν κατά την νύκτα, συχνότατα δε και στον ύπνο μου." Ένας άλλος μαθητής του Χρυσολωρά, ο Guarino, γράφει ότι πρέπει να στηθούν για τον δάσκαλο του αψίδες θριάμβου. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ο Πετράρχης, κατά πολλούς ο βασικότερος πρωτεργάτης της Αναγεννήσεως, εδιδαχθη τα Ελληνικά γράμματα από τον Έλληνα από την Καλαβρία, Βαρλαάμ. Γράφει ο Πετράρχης για τον Βαρλαάμ: "Ήταν πολύ δυνατός στην ελληνική γλώσσα, πλούσιος σε ιδέες και γρήγορος στην σκέψη, εξαιρετικός διδάσκαλος, ο οποίος μου έδωσε την πιο φωτεινή ελπίδα" ("Variarum epistolarum"). Ο Βαρλαάμ δίδαξε και τον Βοκκάκιο, ο οποίος τον χαρακτηρίζει "άνθρωπο με τεράστια μόρφωση" ("De genealogia deorum"). Ο Λεόντειος Πιλάτος, Έλλην από την Καλαβρία όπως και ο Βαρλαάμ, δίδαξε και αυτός τον Βοκκάκιο. Ο τελευταίος χαρακτηρίζει τον δάσκαλο του ως την "μεγαλύτερη αυθεντία στην Ελληνική φιλολογία και μυθολογία" ("De genealogia deorum"). Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ / ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Του Θωμά Φ. Δρίτσα Ο Χριστιανικός πολιτισμός είναι ένα παραγνωρισμένο και πολλάκις υποτιμημένο κομμάτι της ιστορίας μας. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε αρκετά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αγνοούμε όμως, το πως ο ελληνιστικός Χριστιανικός πολιτισμός του λεγομένου «Βυζαντίου» (=Ανατ. Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - Ρωμανίας) αναπτύχθηκε και ποια ήταν τα επιτεύγματα του. Το άρθρο αυτό φιλοδοξεί απλά να «ακουμπήσει» αυτά τα θέματα και να μας ξυπνήσει από τον ιστορικό λήθαργο, εξετάζοντας ορισμένες μόνο όψεις του Ρωμαίικου Χριστιανικού πολιτισμού. Ας δούμε συνοπτικά τα Ιατρικά συγγράμματα, τους ιατρούς και τα νοσοκομεία στη Χριστιανικη Ρωμανία: -η δωδεκάτομη «Παθολογία» του εκ Τράλλεων Αλεξάνδρου όπου δίνονται λεπτομέρειες για 120 εγχειρήσεις, από τη μαστεκτομή ως την αφαίρεση ουρόλιθων -η «Σύνοψη της Ιατρικής» των Νικήτα και Λέοντα (9ος αι.) που αναφέρεται σε χειρουργικά θέματα και εργαλεία. -το «Ιατρικά εκκαίδεκα» του Αέτιου 16 τόμων, εκ των οποίων ο 7ος αφορά την οφθαλμολογία (φάρμακα και επεμβάσεις) -Ο γιατρός Ιωάννης Ακτουάριος τον 14ο αι. πρώτος ανακάλυψε το παράσιτο της ταινίας, τον «τριχοκέφαλον άνισον» -Στην Ρωμανία γίνονταν επιτυχείς εγχειρήσεις δύσκολες, όπως η εγχείρηση διαχωρισμού σιαμαίων τον 10ο αι., ενδοκυστικής λιθοτριψίας εντός της ουροδόχου κύστης (9ος αιώνας) επί του άγιου Θεοφάνη (Βίος και Εγκώμιο συμπλεκόμενον του οσίου πατρός ημών Θεοφάνους τού και Ισαακίου, γραμμένη από τον Νικηφόρο Σκευοφύλακα, που προτάσσεται στην έκδοση της Χρονογραφίας του Θεοφάνη (1), όπου αναφέρεται ότι ειδικά εργαλεία εισήλθαν στην κύστη δια της φυσικής οδού και έτριψαν τους λίθους απαλλάσσοντας τον Θεοφάνη από τη δυσουρία. -Έχουμε επιτυχή διαχωρισμό Σιαμαίων (10ος αιώνας) (2) -Ενδοκαυτηρίαση ουρήθρας Ισαάκιου Α’ Κομνηνού (1057-1059) όπως αναφέρει ο Μ. Γλυκάς [Coprus Scriptorum Historiae Byzantinae, 603-4)] και ο Ιωάννης Κουροπαλάτης [CSHB, 648-9] -Στην Ρωμανία υπήρχαν από τους πρώτους αιώνες ως το 1453 σε όλες τις πόλεις (π.χ. στην Αντιόχεια του 12ου αι. υπήρχαν δύο) «ξενώνες» δηλαδή νοσοκομεία με ιατρικό προσωπικό, νοσοκόμους και χειρούργους ακόμη. Τρανό παράδειγμα, τον 12ο αι. το νοσοκομείο του Παντοκράτορα το οποίο είχε στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. 5 θαλάμους, συνολικά 50 κρεβάτια και 5 επικουρικά ανά θάλαμο, 12 εκ των οποίων για τις άρρωστες γυναίκες, 8 για οφθαλμικές παθήσεις, 13 άντρες γιατροί, μία γυναίκα γιατρός, τέσσερις γυναίκες βοηθοί γιατροί, δύο γυναίκες αναπληρωματικοί βοηθοί (σ.σ. Την ίδια εποχή φραγκολατίνοι θεολόγοι, προσπαθούσαν να αποφασίσουν αν η γυναίκα είναι άνθρωπος, ενώ στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα Ιατρός.) και 2 χειρούργοι, 11 υπηρέτες, 5 πλύντριες, 2 μάγειρους, 2 αρτοποιούς, 1 κλητήρα, 1 θερμαστή, 1 ιπποκόμο για τα άλογα των γιατρών, 1 θυρωρό, 4 σαβανωτές, 1 μυλωνά, 1 καθαριστή αποθηκών, κι έναν για να τροχίζει τα χειρουργικά εργαλεία . Ποια η προσφορά της Ρωμανίας, στην διατήρηση Ελλήνων κλασσικών και της αρχαιοελληνικής παιδείας: «Τουλάχιστον το 75% των γνωστών σήμερα Αρχαίων Ελλήνων κλασσικών συγγραφέων μάς έγιναν γνωστοί μέσω Βυζαντινών χειρογράφων.» (3) «Πολλά από αυτά που ξέρουμε για την αρχαιότητα, ειδικά για την ελληνική και ρωμαϊκή φιλολογία και την ρωμαϊκή νομοθεσία θα είχαν χαθεί παντοτινά, αν δεν υπήρχαν οι λόγιοι και οι αντιγραφείς της Κωνσταντινούπολης» (4) Ο Άγγλος ιστορικός Γίββων, ο μεγάλος ιδεολογικός εχθρός της Ρωμανίας / «Βυζαντίου», αναφέρει: «Το πνεύμα του Ομήρου, του Δημοσθένους, του Αριστοτέλους, του Πλάτωνος, φώτιζε την Κωνσταντινούπολη. Οι πολυάριθμες ερμηνείες και τα σχόλια των Βυζαντινών εις τους κλασσικούς συγγραφείς δεικνύουν με πόση επιμέλεια ανεγινώσκοντο. Οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως απεκάθηραν την κοινήν γλώσσαν και ανέκτησαν την εύκολον χρήσιν της γλώσσης των προγόνων αυτών,, η οποία είναι το αριστούργημα του ανθρώπινου πνεύματος. Η γνώσις των υπέροχων διδασκάλων, οι οποίοι είχαν μαγεύσει και διδάξει το μέγιστον από τα έθνη (τους Ρωμαίους) είχε καταστή πολύ κοινή. Η Κωνσταντινούπολη περιέκλειεν εις τον περίβολον αυτής τόσην επιστήμην και τόσα βιβλία, όσα δεν υπήρχαν σε όλας μαζί τας μεγάλας χώρας της Δύσεως» (5) Άλλοι επίσης σημειώνουν: «Η ελληνική παιδεία, παράλληλα προς τον Χριστιανισμό και τη ρωμαϊκη κρατική παράδοση, αποτελεί ένα απο τα κύρια συστατικά στοιχεία του Βυζαντίου. (σ.σ διαβαζε: Ρωμανία) Τα αριστουργήματα της αρχαίας γραμματείας διασώθηκαν επειδή, οι βυζαντινοί γραφείς εξακολουθούσαν να τα αντιγράφουν, ιστορώντας τα μάλιστα με περίτεχνες μικρογραφίες» (6) «Η ελληνική κουλτούρα που γνωρίζουμε είναι η ελληνική κουλτούρα που δε σταμάτησε ποτέ να κεντρίζει το ενδιαφέρον της ανώτερης τάξης της Κωνσταντινούπολης σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν στο κλασικό τους παρελθόν με τέτοια φυσικότητα ώστε το μεσαιωνικό Βυζάντιο (σ.σ διάβαζε: Ρωμανία) ποτέ δε γνώρισε μια Αναγέννηση. Οι Βυζαντινοί (σ.σ διάβαζε: Ρωμαίοι) ποτέ δε θεώρησαν ότι το κλασσικό τους παρελθόν είχε πεθάνει, γι’ αυτό και σπάνια επιχείρησαν συνειδητά να το αναστήσουν. Το συντηρούσαν κάθε τόσο με μια ανακάθαρση, κάπως σα τα δημόσια μνημεία που όντας διαρκώς παρόντα ανακαινίζονται κατά καιρούς σε εξάρσεις ζήλου» (7) Jacques Bompaire, καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris IV-Sorbonne: «Τα έργα της αρχαίας Ελλάδας, η παράδοση των αρχαίων ελλήνων διασώθηκαν και έφτασαν ως τη νεώτερη Ευρώπη, την Ευρώπη της Αναγέννησης, βασικά μέσω του Βυζαντίου. (σ.σ διάβαζε: Ρωμανίας) Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη γλωσσική συνέχεια, αλλά και στην αδιάλειπτη δράση των αντιγραφέων, βιβλιοθηκάριων, φιλολόγων και συγγραφέων του Βυζαντίου. Χωρίς αυτούς δε θα μας είχαν απομείνει παρά ίχνη ελάχιστα μιας απέραντης κληρονομιάς. Χάρη σ’ αυτούς μάς έμειναν πολλά.» «Η Κωνσταντίνου πόλις καταλήγει ν’ αποκαλείται Δεύτεραι Αθήναι από τον Ιω. Χορτασμένο (8), δάσκαλο του Μάρκου Ευγενικού, του Βησσαρίωνα, του Γεννάδιου Σχολάριου, Χρυσαί Αθήναι από τον ιστορικό της Αλώσεως Δούκα (Δούκας, XXXVIII 8: 339,13: τάς χρυσας όντως Αθηνας τας κοσμουσας τον κοσμον)» (9) «Η βυζαντινή (σ.σ διάβαζε: Ρωμαίικη) αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού δια μέσου των δυσχερέστερων χρόνων του βαρβαρισμού στη δυτική Ευρώπη» (10) Ποια ήταν η εικόνα της οικονομίας στην Ρωμανία; Ποια η νομισματική της κατάσταση; «η Κωνσταντινούπολη διατήρησε ανόθευτο το χρυσό «νόμισμα» από την εποχή του Μεγ. Κωνσταντίνου μέχρι του 1078. Στη διάρκεια αυτών των 750 χρόνων, το «νόμισμα» αποτελούσε το μοναδικό αξιόπιστο χρήμα σε όλη την Ευρώπη, αλλά και πέρα απ’ αυτήν (π.χ. στα Αραβικά χαλιφάτα). Το solidus, όπως ήταν η λατινική ονομασία του, περιείχε σταθερά 4,48 γραμμάρια χρυσού και ήταν το καθιερωμένο νόμισμα στις διεθνείς συναλλαγές, το «δολλάριο της μεσαιωνικής περιόδου», όπως σωστά έχει αποκληθεί. Οι υπηρεσίες, οι μισθοί, τα προϊόντα, οι φόροι και τα κατά καιρούς λύτρα σε εχθρούς εκφράζονταν όλα σε «νομίσματα» τα οποία είχαν σταθερή αξία επί οκτώ αιώνες. Πρόκειται για το μακροβιότερο παράδειγμα νομισματικής σταθερότητας σε ολόκληρη την Ιστορία της Ευρώπης.» (11) Η Ρωμανία σίγουρα δεν ήταν κράτος δίχως διανόηση: Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης ήταν υπό την κρατική φροντίδα (σε αντίθεση με τα πανεπιστήμια της Δύσης που άρχισαν ως εκκλησιαστικά ιδρύματα), σε αυτό δεν διδάχθηκε ποτέ θεολογία, και ως την τελευταία στιγμή του Βυζαντίου ήταν ξακουστό, και πολλοί δυτικοευρωπαίοι πήγαιναν εκεί για να σπουδάσουν. «Γίνεται σήμερα γενικά αποδεκτό -κι αυτό χάρη στις εργασίες του Zachariaw von Lingenthal - ότι η Σχολή του Δικαίου της Κωνσταντινούπολης, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της Σχολής Δικαίου της Bologna. Το καταστατικό αυτής της Σχολής παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με το αντίστοιχο της Σχολής της Κωνσταντινούπολης· και το σημαντικότερο, οι Ιταλοί καθηγητές οικειοποιήθηκαν τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές της Κωνσταντινούπολης. Η επίδραση της Σχολής αυτής έγινε ακόμα περισσότερο αισθητή στις νομικές σπουδές και στη νομοθεσία της μεσημβρινής Ιταλίας και της Σικελίας.» (12) Η προσφορά της Ρωμανίας στις τέχνες και τον πολιτισμό: «Δυο μεγάλα ψέμματα έχουν ειπωθεί σχετικά με τη βυζαντινή ζωγραφική. Πρώτον ότι έμεινε αναλλοίωτη επί αιώνες και δεύτερον ότι εμίσησε τη ζωή και την ηδονή, προσπαθώντας να αποδώσει την ανυπαρξία» (13) «Πάνω σ’ αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή διακρίνομε καθαρά την επίδραση ή καλύτερα την προέχταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μα ακόμη παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, που δεν είναι άλλη από την αυστηρή και απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία» (14) Πόσοι γνωρίζουν, άραγε, πως εκτός της εκκλησιαστικής βυζαντινής ελληνικής μουσικής, στην Ρωμανία υπήρχε «κλασσική» κοσμική, μουσική, που σώζεται αυτούσια σε χειρόγραφα; Σχεδόν κανείς «λάτρης του πολιτισμού» δεν ευδόκησε στο αρχαιόπληκτο κράτος μας να ασχοληθεί μαζί της και μόνο μετά από 170 χρόνια χάρη στον Χ. Χάλαρη και τον Π. Ταμπούρη βγήκαν στην επιφάνεια τα θαυμάσια μουσικά έργα των προγόνων μας. Να τι ανάφερε για τη Ρωμαίικη τέχνη ο κορυφαίος Άγγλος «Βυζαντινολόγος» Σερ Steven Runciman: «Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο δεν είχε τέχνη. Τότε αυτοί δεν πρέπει να ξέρουν τίποτε από τέχνη. Η βυζαντινή τέχνη ήταν από τις μεγαλύτερες σχολές τέχνης παγκοσμίως. Κανένας αρχαίος Έλληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία, αυτό απαιτούσε πολύ βαθιά τεχνική γνώση. Κάποιοι, ξέρετε, υποστηρίζουν, ότι η βυζαντινή τέχνη είναι στατική. Δεν ήταν καθόλου στατική, αλλά ήταν μια σχολή τέχνης από τις σημαντικότερες στον κόσμο, που όσο περνά ο καιρός εκτιμάται όλο και περισσότερο, κι όσοι Έλληνες διανοούμενοι σάς λένε ότι το Βυζάντιο δε δημιούργησε τίποτε, είναι τυφλοί.» (15) Στο λόγο του, όταν πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας στα 1979, ο Οδ. Ελύτης ανέφερε πως ακολούθησε τη μέθοδο του Ρωμανού του Μελωδού, που δημιουργεί σε καθεμιά από τις ωδές ή τα κοντάκιά του μια νέα μορφή. «Στις μέρες μας απομένει μόνον ένα πράγμα να μας θυμίζει την ιδιοφυϊα των Βυζαντινών: η λαμπρότητα της τέχνης τους.» (16) «Νοιώθω το ίδιο, αν ακούσω ένα ζεϊμπέκικο, ένα ποιήμα του Ελύτη ή βυζαντινή μουσική. Υπάρχει ένα φως που ενώνει την αρχαία και την συγχρονη Ελλάδα» (17)Μερικά ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά γεγονότα: -«Είναι συνηθισμένο να θεωρούμε τον «Βυζαντινό» έναν άνθρωπο φανατικά προσηλωμένο σε δογματικές λεπτολογίες και σχολαστικότητες. Μια στατιστική για το εύρος της ενασχόλησης με τη θεολογία δείχνει πως, με χονδρικούς υπολογισμούς, η αναλογία των συγγραφέων που ασχολήθηκαν με τη θεολογία στο σύνολο των βυζαντινών λογίων δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 2/5 περίπου» (18) -H πρόοδος της μηχανικής των, Χριστιανών πια, Ρωμαίων ήταν τόση που υπάρχουν δεκάδες γραπτές μαρτυρίες από τον 4ο ώς τον 14ο αιώνα (π.χ. Χρυσόστομος, PG 58, 522. Θεοφάνης, 172,9¸265,3. Τζέτζης, Χιλιάδες, χιλ. 5, ιστορ. 17, στιχ. 618. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, 2, 377, 16. Αρμενόπουλος, Εξάβιβλος, 2,4,28) για τριώροφες, τετραώροφες και πενταόροφες οικοδομές, ιδιωτικές και πολυκατοικίες. Νόμοι του 5ου αιώνα απαγόρευαν το ύψος των ιδιωτικών οικοδομών να υπερβαίνει τα 25 περίπου μέτρα. -Στην Χριστιανική Ρωμανία πρωτάρχισε ο δημόσιος φωτισμός των πόλεων τις νύχτες. Την Κωνσταντινούπολη έκανε πρώτη πόλη του φωτός ο έπαρχός της Κύρος (19). Το ίδιο συνέβαινε και στην Αντιόχεια (20), στην Καισάρεια (21) και συνεχίστηκε καθ’ όλη την εποχή του Ρωμαίικου κράτους -Οι γυναίκες της Ρωμανίας δε θεωρήθηκαν ανάξιες να κατέχουν το ύψιστο αξίωμα απλά επειδή ήταν γυναίκες. Τέσσερις Ρωμηές αυτοκράτειρες κυβέρνησαν μόνες τους - δίχως να έχουν σύζυγο - χωρίς να φέρει κανείς αντίρρηση λόγω του φύλου τους. Η Ζωή (914-919), η Ειρήνη (797-802), Θεοδώρα και Ζωή (1042), Θεοδώρα (1054-1056). «Συνταγματικός φραγμός δεν υπήρχε. Και στο τέλος αιτία της πτώσης της [Ειρήνης] ήταν περισσότερο η κακή της υγεία παρά το φύλο της. Ποτέ οι βασιλείες αυτές των γυναικών δε θεωρήθηκαν παράνομες» (22). Αυτά στη Δυτική Ευρώπη έγιναν μόνο μετά από 500 χρόνια, οπότε από τότε και μετά μόνον βρίσκει κανείς γυναίκες βασίλισσες. Και δεν μετρούμε και τις γυναίκες που ουσιαστικά κυβερνούσαν έχοντας κάποιον άνδρα ως ανδρεικελο μπροστά, για λόγους «δημοσίων σχέσεων». Δεν λέμε βεβαίως πως η κατάσταση της Γυναίκας, ήταν όπως σήμερα. Αλλά ο Χριστιανισμός, ανέδειξε την γυναίκα και την απελευθέρωσε από τον αρχαίο ειδωλολατρικό σοβινισμό. Ο Δημόκριτος, έλεγε: «η γυναίκα να μην εξασκείται στο ρητορικό λόγο, γιατί είναι κακό πράγμα» (23) και: «Είναι η πιο μεγάλη προσβολή για τον άντρα να κυβερνάται από γυναίκα» (24). -Στην Κωνσταντινούπολη επί Θεοδόσιου Β΄ υπήρχαν οκτώ μεγάλα δημόσια λουτρά και 153 ιδιωτικά σε οικείες, φιλανθρωπικούς οίκους και μοναστήρια. Τα μεγαλύτερα (που είχαν ονόματα όπως Ζεύξιππος, Αχιλλεύς, Καμίνια) μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ως και 2.000 λουόμενους. Τα ιδιωτικά λουτρά χτιζόταν ακόμη και στη στέγη των πλουσίων σπιτιών, οπότε με σωλήνες (ανεπτυγμένη υδραυλική) ανέρχονταν το προς λούσιμο νερό (25) -Στην Χριστιανική Ρωμανία για την ασφάλεια των πολιτών κατά τη νύχτα και την δίωξη των συμμοριών συστάθηκε αστυνομικό σώμα υπό τον νυχτέπαρχο (26) -Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός της Ρωμηοσύνης σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς Όταν ο Όθων Β΄ παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κατοίκους διότι έκανε μπάνιο (Στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. υπήρχαν 33 δημόσια λουτρά, και κατά μέσο όρο οι Ρωμηοί λούονταν σε αυτά 3 φορές την εβδομάδα!) και φορούσε μεταξωτά. φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση (την είδε εκεί σε όραμα της μια φραγκοπαπική μοναχή!) (27). Το ίδιο ακριβώς έπαθε και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, που έκαμε τον Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρούνια στην Βενετία. Πάντως, δεν είναι όλοι οι δυτικοί αχάριστοι, όπως ίσως να νομίζουν κάποιοι. Αρκετοί αναγνωρίζουν την προσφορά της Ρωμανίας στην εξέλιξη τους. Ιδιαίτερα οι Γερμανοί. Ο R. von Vaitzeker, τότε πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών (1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος» Σημειώσεις 1. Theophanis Chronographia, de Boor, II, Teubner, Lipsae 1885, 23 2. G. Pentogalos-J. Lascaratos, Bulletin of the History of Medicine, 58 (1984), 99-102. L.J. Bliquez, Two lists of Greek Surgical Instruments and the State of Surgery in Byzantine Times, Symposium on Byzantine Medicine, DOP 38 (1984), 187-204 3. History of Libraries in the Western World, Michael H. Harris, Scarecrow 1995 4. J.J. Norwich, «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ Γκοβοστη, Δ’ εκδοση,1997 5. Ε. Γίββων «Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» 6. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της εκδοτικής Αθηνών, τομ. Ζ΄ σελ 17 7. Π. Μπράουν ο Κόσμος της Ύστερης Αρχαιότητας, 150-750 μ.Χ., εκδ. Αλεξάνδρεια 8. Ιω. Χορτασμένου, Επιστ. 44, (εκδ. H. Hunger, Wien 1969, σ. 200): τάς δευτερας Αθήνας 9. Βασιλακοπούλου, «Η ελληνική παιδεία στο Βυζάντιο», Φαινόμενα Νεοειδωλολατρίας, εκδ. Θεοδρομία, σ. 280 10. A History of Science, Cambridge 1946, p. 47 11. «Ρωμηοσύνη η Βαρβαρότητα» του οικονομολόγου Αναστ. Φιλιππίδη, για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε: «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου«, ένα ογκώδες συλλογικό έργο πού εκδίδεται ταυτόχρονα στα ελληνικά από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας και στα αγγλικά από το Dumbarton Oaks Center του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, http://www.doaks.org/ehbvol.html 12. Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, Β.Ν. Τατάκη, εκδ. Εταιρίας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977, σ. 177 13. Γ. Τσαρούχη, «αγαθόν το εξομολογείσθαι» 14.Μάνος Χατζιδάκις, «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» 15. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/runciman_interview.html, Πηγή: www.flash.gr, «Σερ Στήβεν Ράνσιμαν: Χρειαζόμαστε την πνευματική μετριοφροσύνη«, 6/11/2000, Επιμέλεια: Λαμπρινή Χ. Θωμά 16. J.J. Norwich, «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ Γκοβόστη, Δ΄ εκδοση, 1997 17. Ζακ Λακαριέρ, εφημερίδα «Τα Νέα», 12/6/2002 18. Hans-Georg Beck, Η βυζαντινή Χιλιετία, εκδ. Μορφωτικού ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, σ. 237 19 Πασχάλιον Χρονικόν, 588, 11 20. Λιβάνιος, Προς Θεοδόσιον κατά Τισαμενού, 37 21. Ευάγριος, Εκκλ. Ιστ. PG 86, 2867 22. Στ. Ράνσιμαν, Βυζαντινός πολιτισμός, εκδ. Γαλαξίας, σ. 78 23. Δημόκριτος Απ. 110 24. Δημόκριτος, Απ. 111 25. Ιωάννη Λυδού, Περί Αρχών, 186, 89 26. Βασιλικά, 6,5,2. Μαλάλας 479,8 27. Ράνσιμαν Στήβεν, «Βυζαντινός Πολιτισμός», Αθήνα, 1979 σελ 335

Κυριακή 28 Σεπτεμβρίου 2008

Η ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ


Επάνω γέννηση της πάνοπλης Αθηνάς από την κεφαλή του Διός, ενώπιον του Ηφαίστου. Μικρογραφίες από το έργο «Συναγωγή και εξήγηση ιστοριών» του Αγίου Γρηγορίου. Κωδ. 14 (Συλλογή Παναγίου Τάφου), φ. 312α, 11ος αιώνας . Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Ιεροσολύμων.

Κάτω: Η γέννηση του Διονύσου από το μηρό του Διός. Μικρογραφία από το έργο «Συναγωγή και εξήγησης Ιστοριών» του Αγίου Γρηγορίου. Κωδ. 14 (συλλογή Παναγίου Τάφου)


ερώτημα αν ο Βυζαντινός ήταν κάτι περισσότερο από Ρωμαίος πολίτης και Χριστιανός με ελληνική παιδεία, απασχόλησε αρκετά τους Έλληνες ιστορικούς, κυρίως μετά την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους και περί τα μέσα του 19ου αιώνα. Με τη θεμελιακή εισφορά του εθνικού ιστοριογράφου Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, υπέρμαχου της ενότητας της ελληνικής ιστορίας, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία βρήκε, όχι χωρίς αντιδράσεις, τη θέση της στην ιστοριογραφία του ελληνικού έθνους.
Γνωρίζουμε ότι το τρίπτυχο ρωμαϊκή "αυτοκρατορική παράδοση, χριστιανική Ορθοδοξία, ελληνικός πολιτισμός"[16] σημάδεψε το Βυζάντιο σε όλη την ιστορική του πορεία. Μπορούσε όμως η υπερεθνική συνείδηση της αποστολής της αυτοκρατορίας, να απορροφηθεί από την εθνική συνείδηση μιας μόνο εθνότητας, της ελληνικής;
Η απάντηση είναι αρνητική[17] (κάτι ανάλογο άλλωστε ισχύει με την μεταγενέστερη οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και με την προγενέστερη ρωμαϊκή), τουλάχιστον σε ότι αφορά το μεγαλύτερο τμήμα της βυζαντινής ιστορίας. Αν και πρόκειται για την ιστορία ενός κράτους στο οποίο δρα και επιδρά η πνευματική δύναμη του ελληνισμού, η βυζαντινή ελληνικότητα δεν εξαντλεί τον εθνικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας, ενώ η γεωγραφία του βυζαντινού Ελληνισμού δεν συμπίπτει ούτε με τα εκτεταμένα σύνορα της αυτοκρατορίας, ούτε με τα στενά όρια της σύγχρονης Ελλάδας[18]. Αν και γεωγραφικά-ιστορικά η βυζαντινή αυτοκρατορία περιλαμβάνει πολλές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας(Ιωνία, Πόντος, Βυζάντιο, Μεγάλη Ελλάδα, κυρίως Ελλάδα) η διαμόρφωση των κοινωνικών δομών και θεσμών με την εξαιρεση της Θεσσαλονίκης και του Μυστρά, είναι αποκλειστικό σχεδόν επίτευγμα της βυζαντινής πρωτεύουσας και του μικρασιατικού κόσμου[19].
Όμως, το Βυζάντιο παρουσίασε αρκετές μεταβολές στο πέρασμα των αιώνων και προς το τέλος της ιστορίας του, λόγοι δημογραφικοί συνέβαλαν στη μεταβολή αυτών των δεδομένων. Η απώλεια των κεντρικών περιοχών στη Χερσόνησο της Ανατολής και των βόρειων επαρχιών στη Χερσόνησο του Αίμου περιόρισε την Αυτοκρατορία σε εδάφη στην κυρίως Ελλάδα, κατά μήκος των ακτών του Αιγαίου και του Ευξείνου και σε νησιά, όπου είχαν ιδρυθεί αρχαιότατες ελληνικές αποικίες. Ασφαλώς, ξένες προσμίξεις και διασταυρώσεις πληθυσμών υπήρξαν, όμως οι Βυζαντινοί, συγκεντρωμένοι στα ιστορικά ελληνικά εδάφη, αισθάνονταν και γεωγραφικά Έλληνες και αποδέχονταν ότι και φυλετικά ήταν Έλληνες[20].
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η πορεία που ακολούθησε η ελληνικότητα του Βυζαντίου, ήταν κοινή με την εξέλιξη του ονόματος Έλλην, που ξεκινά ως εθνικό στην αρχαία Ελλάδα, μετατρέπεται σε πολιτιστικό επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ταυτόχρονα θρησκευτικό με την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Με την επικράτηση της νέας θρησκείας γίνεται κυρίως θρησκευτικό και παρ' όλο που ο ελληνικός πολιτισμός ήταν πάντοτε θεμέλιο της πνευματικής ζωής, με την ελληνική επιστήμη, ιστοριογραφία, ποίηση και φιλοσοφία (με κάποιες προϋποθέσεις) να αποτελούν μορφωτικό αγαθό ακόμα και των ευσεβών Βυζαντινών, εν τούτοις, το όνομα Έλλην, παρέμεινε θρησκευτικά φορτισμένο για πολλούς αιώνες.
Η εποχή του Ηρακλείου ήταν εκείνη που έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στο ελληνικό στοιχείο: αφού το Βυζάντιο απώλεσε το μεγαλύτερο μέρος των ασιατικών και δυτικών χωρών του, έθεσε τέλος στη διγλωσσία που υπήρχε ανάμεσα στην κρατική διοίκηση και τον στρατό που χρησιμοποιούσαν τη Λατινική και τον λαό, που τη θεωρούσε ακατανόητη, και καθιέρωσε την Ελληνική ως την επίσημη γλώσσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με τον τρόπο αυτό, η γλώσσα του λαού και της Εκκλησίας έγινε πλέον και γλώσσα του κράτους. Ο ίδιος, μάλιστα, υιοθέτησε τον τίτλο του βασιλέως, αντί του λατινικού imperator και έκοψε νομίσματα με την ελληνική επιγραφή "ΕΝ ΤΟΥΤΩι ΝΙΚΑ". Σταδιακά, η γνώση της Λατινικής γλώσσας έγινε σπάνιο φαινόμενο στις επόμενες γενιές. Με το τέλος της δυναστείας του Ηρακλείου, αν και η αυτοκρατορία παρέμεινε σταθερά προσκολλημένη στις ρωμαϊκές πολιτικές ιδέες και παραδόσεις, με την επικράτηση της ελληνικής γλώσσας, αρχίζει να μεταβάλλεται σταδιακά, για να καταλήξει προς το τέλος της ιστορίας της, σε ένα "Μεσαιωνικό ελληνικό κράτος"[21] ή στην "Ελληνική Αυτοκρατορία της χριστιανικής Ανατολής"[22].
Παρ' όλ' αυτά όμως, για πολύ καιρό ακόμη, ο πιο στενός σύνδεσμος ενότητας μέσα στην αυτοκρατορία αναζητήθηκε, όχι στην ελληνική συνείδηση, αλλά στην κοινή αφοσίωση στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό, που τελικά συνετέλεσε στον αποτελεσματικό έλεγχο της προώθησης του Ισλάμ προς την Πόλη[23].
Αυτό δείχνουν και τα λόγια του Λέοντα ΣΤ' (886-912), που εμψυχώνει τους διοικητές του λέγοντας ότι "οφείλουν να είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους για την πατρίδα και την ορθή χριστιανική πίστη, όπως και oι στρατιώτες τους, που με την κραυγή: "Ο Σταυρός θα νικήσει", πολεμούν, σαν στρατιώτες του Χριστού, του Κυρίου μας, για τους γονείς, για τους φίλους, για την πατρίδα, για ολόκληρο το χριστιανικό έθνος".[24]
Έτσι, παρ' όλη τη σταδιακή αποφόρτιση του ονόματος Έλλην, το περιεχόμενο του βυζαντινού εθνικισμού, που έπρεπε να αναπτυχθεί για τη σωτηρία της πατρίδας, σχετιζόταν ακόμη με την πεποίθηση ότι η αυτοκρατορία είναι ο καθορισμένος υπερασπιστής της χριστιανοσύνης.
Αυτό έμελλε να αλλάξει, και αφετηρία στάθηκε η καχυποψία των Βυζαντινών έναντι των Δυτικών, με αφορμή τις τρεις μεγάλες εκστρατείες των Νορμανδών, που εκδηλώθηκαν το 1081, το 1147 και το 1185 [25]. Παρ' όλα τα προβλήματα που είχαν δημιουργήσει στις διμερείς σχέσεις, η ανατρεπτική ενέργεια του πάπα Λέοντα Γ΄, να στέψει το 800 μ.Χ. τον Καρλομάγνο "Βασιλέα των Ρωμαίων" και το Σχίσμα του 1054, οι επιδρομές αυτές ήταν που συντάραξαν τους Βυζαντινούς, καθώς ήταν η πρώτη φορά που χριστιανικός λαός της Δύσης, επιτίθετο εναντίον τους.
Ταυτόχρονα, όπως διαγράφεται σαφώς στα κείμενα του 12ου και 13ου αιώνα, κυρίως στις ιστοριογραφίες της Άννας Κομνηνής (1083 – 1148), του Ιωάννη Κίνναμου (1143; – 1202;), του Νικήτα Χωνιάτη (περ. 1155/7-1217) και άλλων, όχι μόνον δεν τονίζεται ο ιερός χαρακτήρας των Σταυροφοριών, ή η σχέση του με το προσκύνημα, αλλά αντίθετα χρησιμοποιείται σαφώς στρατιωτική ορολογία και μάλιστα, προβάλλεται η επιθετική διάθεση του σταυροφορικού κινήματος και η ανησυχία για το φαινόμενο της κατά μάζες εμφάνισης των Δυτικών[26]. Έτσι, η επιθετική τακτική της Δύσης σε στρατιωτικό επίπεδο, αλλά και η οικονομική διείσδυση των ιταλικών πόλεων στο Βυζάντιο, που πήραν σε μεγάλο βαθμό το εμπόριο και γενικότερα την οικονομία στα χέρια τους, προκάλεσε τη δυσαρέσκεια των βυζαντινών και προστριβές με τους Λατίνους.
Όλα αυτά, δημιούργησαν νέα δεδομένα στις σχέσεις Ανατολής-Δύσης. Ο χριστιανισμός δεν επαρκούσε πλέον για ν' απαλλάξει το Βυζάντιο από τους εχθρούς του, και η χριστιανική Δύση συγκαταλεγόταν ανάμεσα σ' αυτούς. Σε μια εποχή που ο αντίπαλος ήταν επίσης χριστιανός, έπρεπε να βρεθεί ένας νέος άξονας για τον Βυζαντινό εθνικισμό. Έτσι, το αίσθημα υπεροχής των Βυζαντινών έναντι των Δυτικών, που οφειλόταν στην πολιτική τους θεωρία και στις πολιτιστικές αξίες της ελληνικής αρχαιότητας που εξασφάλιζαν την πολιτιστική υπεροχή του Βυζαντίου, έκανε αισθητή την παρουσία του:
Από το 13ο αι. και εξής, οι όροι Έλλην, Ελληνισμός, ελληνικός, κ.λπ. απέβαλλαν σε κάποιο βαθμό την παλιά τους συνωνυμική ταύτιση με την έννοια της ειδωλολατρίας και επανήλθαν σε χρήση από τον Βυζαντινό πολίτη χωρίς ενδοιασμούς, και χωρίς να χαρακτηρίζουν πλέον μόνο τον "εθνικό", δηλαδή τον μη Χριστιανό. Ο όρος Ρωμαίος, ο οποίος στο Βυζάντιο αποτέλεσε τίτλο τιμής[27] από την αρχή μέχρι το τέλος της ιστορίας του, αντικαταστάθηκε σε ευρεία κλίμακα από τον όρο Έλλην. Μία από τις πρώτες μαρτυρίες όπου οι Ρωμαίοι έπαψαν να είναι πολιτική οντότητα για να γίνουν θρησκευτική κοινότητα, βρίσκεται στη διαθήκη της Άννας Παλαιολογίνας Νοταρά, που γράφει το 1493 στη Βενετία: "Πρώτον να με μνημονεύουν κατά την τάξιν των Ρωμαίων Χριστιανών"[28]. Η συνύπαρξη του Έλλην και του Ρωμαίος, φαίνεται στο συμπέρασμα που καταγράφει ο Μανουήλ Χρυσολωράς (1350-1415), ότι δηλαδή η Κωνσταντινούπολη είναι το δημιούργημα των δύο φρονιμότερων και δυνατότερων εθνών, των Ρωμαίων που τότε κυριαρχούσαν στην οικουμένη και των Ελλήνων που είχαν κυριαρχήσει προηγουμένως[29].
Νεώτεροι μελετητές της ιστορίας και των θεσμών του μεσαιωνικού Ελληνισμού κάνουν συχνά λόγο για τη σταδιακή γένεση και εξάπλωση μιας ιδεολογίας ενός βυζαντινού εθνικισμού, που αποτέλεσε την απαρχή για τη μορφοποίηση του νεοελληνικού πατριωτισμού και της νεοελληνικής ιστορίας. Η χρονολογία που συμβολικά χρησιμοποιήθηκε ως αρχή της νέας αυτή φάσης της ελληνικής ιστορίας είναι το 1204[30], χρονολογία της άλωσης και άγριας λεηλασίας της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας. Στο κήρυγμα για αντίσταση εναντίον τών κατακτητών, οι νέοι αρχηγοί, πολιτικοί, στρατιωτικοί ή πνευματικοί, ζητούν πρότυπα για να τονώσουν το ηθικό του λαού. "Και πού θα τα βρουν αυτά παρά στους μεγάλους των προγόνους, στους αρχαίους Έλληνες;"[31].
Πράγματι, οι Δυτικοί, που ονομάζονταν υποτιμιτικά "Φράγκοι" από τους Βυζαντινούς, πήραν πλέον τη θέση των "βαρβάρων" σε αντιστοιχία με την αρχαιοελληνική πραγματικότητα. Ο Νικήτας Χωνιάτης, το έργο του οποίου αποτελεί πολύτιμη πηγή για τα γεγονότα από το 1118 μέχρι την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Σταυροφόρους το 1204, δηλώνει ότι δεν μπορεί να συνεχίσει τη συγγραφή της ιστορίας, που είναι το "κάλλιστον εύρημα των Ελλήνων", περιγράφοντας βαρβαρικές πράξεις κατά των Ελλήνων:
"Πὼς ἂν εἴην ἐγὼ τὸ βέλτιστον χρῆμα, τὴν Ἱστορίαν, τὸ κάλλιστον εὕρημα τῶν Ἑλλήνων, βαρβαρικαῖς καθ' Ἑλλήνων πράξεσι χαριζόμενος;"[32]
Είναι χαρακτηριστικό, ότι σε μια περίοδο συρρίκνωσης του Βυζαντινού Κράτους, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Γ' Βατάτζης (1222-1254) δέχεται την ελληνική εθνική καταγωγή του. Απαντώντας στον πάπα Γρηγόριο Θ', ο οποίος απευθύνεται σ' αυτόν ονομάζοντας τον Γραικό, ο βυζαντινός αυτοκράτορας βεβαιώνει ότι "ο Μέγας Κωνσταντίνος παραχώρησε τη βασιλεία των Ρωμαίων στο γένος των Ελλήνων"[33].
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Χρήστου: "Η επανεμφάνισις του ονόματος Έλλην με την εθνική του σημασία έγινε όταν είχε λησμονηθή πλέον η ύπαρξις των ειδωλολατρών και η χρήσις του ήταν ακίνδυνη για τον Χριστιανισμό. Η επανεμφάνισις ακολούθησε την ίδια οδό με την εξαφάνισι. Το όνομα από εθνικό είχε εκπέσει πρώτα σε πολιτιστικό κι έπειτα σε θρησκευτικό και τέλος εξαφανίστηκε. [...] Με την επανεμφάνισί του τώρα, για την δήλωσι καταστάσεων του παρόντος, γίνεται πρώτα πολιτιστικό κι έπειτα πάλι εθνικό"[34].
Συμπερασματικά
Το πρόβλημα, αν στο σύνολο της η βυζαντινή ιστορία αποτελεί οργανικό μέρος της ιστορίας του ελληνικού έθνους, υπήρξε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα [35], καθώς δεν μπορεί κάποιος να παραγνωρίσει το γεγονός ότι, εξίσου με τον σύγχρονο ελληνισμό, η ιταλική χερσόνησος, οι βαλκανικοί πληθυσμοί και οι σλαβικοί λαοί της βορειοανατολικής Ευρώπης, ο κόσμος της Μικράς Ασίας και του αρμενικού έθνους, αναζητούν την κατανόηση της ιστορικής τους πραγματικότητας στο Βυζάντιο.
Άρα, δεν είναι εύκολο να ταυτίσουμε τη ζωή, την ιστορία και τον πολιτισμό ολόκληρης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με την κληρονομιά που δέχθηκε από το Βυζάντιο ο σύγχρονος Ελληνισμός. Είναι πολλοί οι λαοί και οι χώρες που έμειναν εκτός της νεοελληνικής επίδρασης, αν και απλώνουν τις ρίζες τους, όπως και η Ελλάδα, στην κοινή βυζαντινή πραγματικότητα.
Βέβαια, εύλογα μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι, ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός, η ελληνική γλώσσα και γενικά ο ελληνικός πολιτισμός, με την ταυτόχρονη παρουσία τους, ως φυσική κληρονομιά, στον ελληνικό χώρο, δίνουν το δικαίωμα στη νεώτερη και σύγχρονη Ελλάδα να θεωρούν ισχυρή τη συγγένεια τους με ολόκληρη τη βυζαντινή ιστορία. Πάντως, το γεγονός ότι η αφετηρία του νεώτερου Ελληνισμού βρίσκεται στο Βυζάντιο, αν και είναι για πολλούς ιστορικούς μια πραγματικότητα, δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε πως αυτή πηγάζει κυρίως από τους 2-3 τελευταίους βυζαντινούς αιώνες[36], εποχή σταδιακής συρρίκνωσης του Βυζαντίου, και απομάκρυνσης των μη ελληνικών περιοχών και πληθυσμών.
Βυζάντιο και Δύση
Παρά το γεγονός ότι το Ανατολικό και το Δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, είχαν αποτελέσει μέρη του ίδιου κράτους, της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι, ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Λατίνους της Δύσης, υπήρξε μια διαρκής αντιπαράθεση, η οποία κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας κορυφώθηκε με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, το έτος 1204. Ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, η αποξένωση και, στη συνέχεια, η αμοιβαία εχθρότητα των δύο κόσμων ήταν τόσο μεγάλη, που είχε ως συνέπεια, οι Δυτικοί να παρακολουθήσουν με πλήρη σχεδόν αδιαφορία την πτώση της ανατολικής αυτοκρατορίας[37].
Στην πραγματικότητα, ακόμα και το όνομα της "Βυζαντινής Αυτοκρατορίας", μαρτυρεί μια μακραίωνη έχθρα και υποτίμηση. Ποιος θα μπορούσε άλλωστε να φανταστεί ότι η δυτική ιστοριογραφία, θα επινοούσε το πρωτοφανές όνομα "Βυζάντιο", συσχετίζοντας τη Νέα Ρώμη, Κωνσταντινούπολη, απλώς με μια αρχαία ελληνική αποικία, προκειμένου να αποσυνδέσει το ανατολικό τμήμα από την αυτοκρατορική παράδοση[38] και να περιγράψει με τον τρόπο αυτό, την άλλοτε κραταιά Αυτοκρατορία, που αυτοπροσδιοριζόταν ως μοναδικός κληρονόμος της αυτοκρατορικής Ρώμης[39]. Παρά τις θετικές, αρχικές προσπάθειες κάποιων δυτικών ιστοριογράφων, η μακρά παράδοση αδιαφορίας, έλλειψης κατανόησης και παρεξηγήσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές, οδήγησε σε μια νοοτροπία γκετοποίησης της Βυζαντινής ιστοριογραφίας[40].
Είναι βέβαιο ότι, το πλέον προβεβλημένο γεγονός, ως άξονας διαφοροποίησης των δύο πλευρών είναι το Σχίσμα των δύο εκκλησιών, Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής, όμως, μιλώντας σήμερα για Βυζάντιο και Δυτικό Μεσαίωνα, αναφερόμαστε στην πραγματικότητα σε δύο διακριτά, όχι μόνο θρησκευτικά, αλλά και ιστορικά και πολιτιστικά μεγέθη[41], τα οποία περιγράφουν, αυτονόητα και φυσικά, δύο διαφορετικούς τρόπους σκέψης και ύπαρξης με ρίζες ιστορικές[42]. Η μοιρασμένη στα δύο, αυτοκρατορία, από τον Θεοδόσιο Α' το 395, ορίζει και γεωγραφικά, ως ένα βαθμό, τις δύο μεσαιωνικές δυνάμεις.
Ο όρος Μεσαίωνας, που "επινοήθηκε για να στιγματίσει μια χιλιετία πνευματικής καθυστέρησης και κοινωνικής αδικίας, όπως τη θεωρούσαν κάποτε οι ιστορικοί" της Αναγέννησης[43], ξεκινά, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, από το έτος 476 μ.Χ., έτος κατάρρευσης της ρωμαϊκής κυριαρχίας στο δυτικό τμήμα της Αυτοκρατορίας λόγω της επικράτησης των γερμανικών φύλων[44] και φτάνει μέχρι την ιταλική Αναγέννηση, τον 15ο αιώνα[45].
Σ' αυτή την υπερχιλιόχρονη πορεία, μια σειρά από γεγονότα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός (δυτικού) μεσαιωνικού πολιτισμού που αναπτύχθηκε ανταγωνιστικά προς το Βυζάντιο:
Γλωσσική αποξένωση
Στον τομέα της γλώσσας, αν και από τον 2ο π.Χ. αιώνα, η χρήση της ελληνικής είναι διαδεδομένη ακόμα και στη Ρώμη[46], που είναι διαποτισμένη από τον ελληνιστικό πολιτισμό[47] με αποτέλεσμα ο μορφωμένος Ρωμαίος να είναι δίγλωσσος[48], εν τούτοις, στα τέλη του 2ου αιώνα η Δύση είχε εκρωμαϊστεί σε σημαντικό βαθμό και η γλώσσα της περιοχής του Λατίου έγινε σταδιακά η γλώσσα της Δύσης[49]. Η Λατινική υιοθετήθηκε ακόμη και από τις κατώτερες τάξεις, ενώ τα στρατεύματα που στάθμευαν σε μεγάλο αριθμό στην κεντρική Ευρώπη υπήρξαν δυναμικοί παράγοντες εκλατινισμού, δεδομένου ότι αυτή ήταν η επίσημη γλώσσα του στρατού, αλλά και η κοινή γλώσσα συνεννόησης των ετερόγλωσσων στρατιωτών[50].
Στην Ανατολή, την ίδια εποχή, η ελληνική είχε το καθεστώς επίσημης γλώσσας και η Ρώμη αποδέχθηκε ότι ήταν μάταιο να προσπαθήσει να επιβάλει εκεί τη λατινική. Έτσι, οι κάτοικοι αυτών των περιοχών δεν βρέθηκαν ποτέ στην ανάγκη να μάθουν τη λατινική γλώσσα, ενώ, σπάνια επιδίωκαν να κατακτήσουν κάποια παιδεία διαφορετική από την ελληνική, γιατί θεωρούσαν τη δική τους πολύ ανώτερη από τη λατινική[51].
Η απόσταση ανάμεσα στους δύο κόσμους αρχίζει να μεγαλώνει με την κρίση του ρωμαϊκού κόσμου κατά τον 3ο αιώνα. Πολύ πριν από την πτώση της Ρώμης, τόσο το εμπόριο όσο και οι πόλεις βρίσκονταν σε μια πορεία παρακμής. Οι βαρβαρικές επιδρομές σαρώνουν την αντίσταση των ακραίων φρουρών, καταπατούν τα δυτικά αυτοκρατορικά εδάφη και ανατρέπουν στο πέρασμά τους κάθε οργανωμένη και συγκροτημένη ζωή. Στις πόλεις, η αποδιοργάνωση, η ερήμωση και η φτώχεια προκαλούν χάος, ενώ ο πολιτισμός και η κουλτούρα διατηρούν μια αβέβαιη ύπαρξη[52].
Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή, το ναυάγιο της ελληνικής γλώσσας στη Δύση είναι γεγονός[53]: οι δύο πλευρές της αυτοκρατορίας δεν κατανοούν, ούτε διαβάζουν η μία την άλλη, παρά μέσω διερμηνέων και μεταφράσεων[54]. Ήδη από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα ήταν σπάνιο να βρεθεί καθηγητής ικανός να διδάξει σωστά την ελληνική, ενώ από τον 5ο ως τον 9ο αιώνα, η Δύση έχασε κάθε επαφή με την ελληνική σκέψη, μέσα από τα πρωτότυπα κείμενα[55].

Παρασκευή 26 Σεπτεμβρίου 2008

Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ





Α) Η πρώτη φωτογραφία εικονίζςι το Θεόδωρο Μετοχίτη μπροστά στην εικόνα του Κυρίου "Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΖΩΝΤΩΝ".
O Mετοχίτης υπήρξε λόγιος, ένας απο τους σπουδαιότερους συγγραφείς του Bυζαντίου αλλά και προστάτης των τεχνών. Aρκεί να αναφέρει κανείς τη μεγάλη ανακαίνιση που πραγματοποίησε στη Mονή της Xώρας στα 1316-21, όπου μάλιστα πέθανε το 1322 ως μοναχός Θεόληπτος. Θεωρείται επίσης ο δημιουργός της μεγαλύτερης και καλύτερης βιβλιοθήκης της Kωσταντινούπολης, αυτής στη Mονή της Xώρας. Στο πλούσιο συγγραφικό του έργο, που υπολογίζεται ότι έφτανε τις 90.000 σελίδες, διακρίθηκε για την ενασχόλησή του με τη Pητορική, την Iστορία, τη Φιλοσοφία αλλά και την Aστρονομία.
Β) Η Β΄εικόνα παρουσιάζει σκηνή από Βυζαντινό Σχολείο.
Γ) Η τρίτη εικόνα πατρουσιάζει τη Μονή του Παντοκράτορος, που είχε το καλλίτερο Βυζαντινό Νοσοκομείο και ιατρική Σχολή.

Η καλή μόρφωση ήταν το ιδανικό κάθε Βυζαντινού. Την απαιδευσιά, την έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας την θεωρούσαν ατύχημα και συμφορά. Τους αμαθείς τους κορόιδευαν και ας κατείχαν ακόμη και τα ανώτατα αξιώματα, όπως του αυτοκράτορα και του πατριάρχη. Συγγραφείς, όπως η Άννα η Κομνηνή και λοιποί, εγκωμιάζουν αυτούς που το πνεύμα τους είναι καλλιεργημένο και έχουν πολλές γνώσεις.
Τα παιδιά πήγαιναν σχολείο από (6) έξι ετών, όπου πρώτα απ’ όλα μάθαιναν να διαβάζουν, να γράφουν, την γραμματική και το συντακτικό. Μάθαιναν τους αρχαίους Έλληνες Κλασικούς και ιδίως τον Όμηρο. Όλοι οι Βυζαντινοί ήξεραν να αναγνωρίζουν στίχους του Ομήρου. (Ας μου επιτραπεί εδώ να σημειώσω, όχι πόσοι έχομε διαβάσει Όμηρο, άλλα πόσοι από τους Νεοέλληνες και ιδιαιτέρως τα παιδιά μας, μπορούν να ξεχωρίσουν την Ομηρική γλώσσα, ή να νομίζουν ότι είναι ξένη γλώσσα).
Σε ηλικία 14, ετών οι μαθητές περνούσαν στην Ρητορική, μάθαιναν την ορθή προφορά, μελετούσαν τον Δημοσθένη και άλλους ρήτορες και πεζογράφους. Μετά την Ρητορική έπρεπε να σπουδάσουν την Φιλοσοφία και τις τέσσερες τέχνες, δηλαδή την Αριθμητική, την Γεωγραφία, την Μουσική και την Αστρονομία. Μπορούσε επίσης ο μαθητής να διδαχθεί Νομική, Ιατρική και Φυσική. Παράλληλα στα παιδιά έδιναν και θρησκευτική μόρφωση. Τα παιδιά μάθαιναν ολόκληρη την Βίβλο. Στον Όμηρο και στην Βίβλο έχομε τις περισσότερες παραπομπές της Βυζαντινής λογοτεχνίας. Η φοίτηση στα σχολεία της Μέσης ή Εγκύκλιας εκπαιδεύσεως διαρκούσε 4 με 5 χρόνια. Όσοι τελείωναν και ένιωθαν ότι είχαν αρκετές δυνάμεις μπορούσαν να πάνε στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση για περισσότερες σπουδές.
Η Εκκλησία και η Πολιτεία είχαν πολλές απαιτήσεις από τους δασκάλους και τους καθηγητές. Ήθελαν να έχουν πολλές γνώσεις στο αντικείμενο τους, να είναι πράοι, φιλάνθρωποι και πρότυπα αρετής, έτσι να διαδώσουν και με το παράδειγμά τους. Αν και οι απαιτήσεις από τους δασκάλους ήταν πολλές, ο μισθός τους συνήθως ήταν χαμηλός.
Κατά την διάρκεια του έτους είχαν πολλές εορτές, κυρίως θρησκευτικές και τα σχολεία διέκοπταν τα μαθήματα. Ο πρωτομάρτυς Στέφανος και ο Απόστολος Ματθίας θεωρούνταν προστάτες των μαθητών. Τον 12ο αιώνα, ο Ιωάννης Μαυρόπους, καθηγητής της Πατριαρχικής Σχολής, καθιέρωσε την 30η Ιανουαρίου, εορτή των Τριών Ιεραρχών, ως εορτή της παιδείας. Το Ακαδημαϊκό έτος 1842-43, η σύγκλητος του Πανεπιστημίου Αθηνών επανέφερε την εορτή αυτή, ως εορτή της Παιδείας και των Ελληνικών γραμμάτων.
Ενώ για την μόρφωση των αγοριών έχομε πάρα πολλές πληροφορίες, δεν συμβαίνει το ίδιο και με την μόρφωσή των κοριτσιών. Οι πληροφορίες είναι ελλιπείς. Πάντως στην Βυζαντινή Ιστορία αναφέρονται πολλές μορφωμένες γυναίκες. Είναι βέβαιο ότι οι γυναίκες έπαιρναν στοιχειώδη και μέση εκπαίδευση. Δεν μπορούσαν απ’ όσα γνωρίζουμε οι γυναίκες να πάνε στα πανεπιστήμια.
Παρ’ όλα αυτά, συναντάμε φωτισμένες γυναίκες όπως η Υπατία, μεγάλη μαθηματικός της Αλεξάνδρειας, η αυτοκράτειρα Πουλχερία, η Αθηναϊδα-Ευδοκία, κόρη του φιλοσόφου Λεοντίου, η οποία συνετέλεσε στην σύνταξη του Θεοδοσιανού Κώδικα, η Κασσιανή, σπουδαία υμνογράφος, η Άννα η Κομνηνή, η κόρη του Θεοδώρου Μετοχίτη Ειρήνη, οι κόρες του Κωνσταντίνου του Πορφυρογεννήτου, η Θεοδώρα η Παλαιολογίνα κ.λ.πές. Πολλές γυναίκες στο Βυζάντιο είχαν αρκετές γνώσεις Ιατρικής και εργάζονταν κυρίως στα γυναικεία τμήματα Νοσοκομείων και είχαν ίση θέση με τους άνδρες συναδέλφους τους.
Όσον δε αφορά την Πανεπιστημιακή εκπαίδευση, εκτός από την Κωνσταντινούπολη, υπήρξαν και φημισμένα κέντρα με ανώτερες και ανώτατες σχολές, όπως η Αθήνα, η Αλεξάνδρεια, η Βηρυτός, η Αντιόχεια, η Έδεσσα με τις Θεολογικές της Σχολές, η Γάζα, η Θεσσαλονίκη κ.λ.π.
Το πρώτο Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη την 26η Φεβρουαρίου του 425. Αν κάποιος σήμερα επισκεφθεί την Φλωρεντία, θα μάθει ότι εκεί ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα το πρώτο Πανεπιστήμιο. Οι Βυζαντινοί μας πρόγονοι είχαν προλάβει τους Ιταλούς και γενικώς τους Ευρωπαίους αρκετούς αιώνες πιο γρήγορα.
Στο Πανδιδακτήριο διδάσκονταν η Φιλολογία, η Γραμματική, η Φιλοσοφία, που περιελάβανε και τα Μαθηματικά, η Ρητορική και το Ρωμαϊκό Δίκαιο. Είχε 31 έδρες από τις όποιες 16 Ελληνικές και 15 Λατινικές. Καθηγητής δεν μπορούσε να διορισθεί κάποιος χωρίς αυστηρή δοκιμασία. Ο υποψήφιος έπρεπε να δώσει δείγματα πολυμαθείας και να έχει ήθος ανεπίληπτο, μας πληροφορεί Θεοδοσιανός Κώδικας.
Επί Ισαύρων, το Πανδιδακτήριο ονομάσθηκε «Οικουμενικόν διδασκαλείον».
Μεγάλη τομή στην Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση έκανε ο Καίσαρας Βάρδας, θείος του αυτοκράτορα Μιχαήλ του Γ΄ 842-867. Οργανώθηκε Πανεπιστημιακή Σχολή, το Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας, όπου διδασκόταν η «έξω σοφία» και η «θύραθεν παιδεία». Η φοίτηση για τους φοιτητές ήταν δωρεάν, ένα μέτρο στο οποίο πάλι οι πρόγονοι μας προηγήθηκαν. Σπουδαίες μορφές του ιδρύματος αυτού ήσαν ο Λέων ο μαθηματικός και φιλόσοφος, ο οποίος διετέλεσε και Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Μέγας Φώτιος, ο Μιχαήλ Ψελλός κ.λ.π.
Ο Καίσαρας Βάρδας πολλές φορές παρακολουθούσε αυτοπροσώπως τις εργασίες της Σχολής και επέβλεπε διδάσκοντες και διδασκομένους.
Τον 11ο αιώνα, ο Κωνσταντίνος Θ΄ ο Μονομάχος, όρισε επικεφαλής επιτροπής τον σοφό Μιχαήλ Ψελλό και ζήτησε να γίνουν μεταρρυθμίσεις στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Με διάταγμα του αυτοκράτορα ιδρύθηκαν δυο Σχολές: α) το «Διδασκαλείον των Νόμων και β) η Φιλοσοφική με το όνομα «Γυμνάσιον». Στην νομική σχολή διδασκόταν η νομική επιστήμη για τη δημιουργία ολοκληρωμένων νομικών, δικαστών και κρατικών υπαλλήλων. Στην φιλοσοφική Σχολή διδάσκονταν όλες οι άλλες επιστήμες. Η σχολή αυτή έδωσε τεράστια ώθηση στην διανοητική ανάπτυξη και την Φιλοσοφική σκέψη του Βυζαντίου. Το «Διδασκαλείον του Νόμου», είχε μεγάλη επίδραση στο εξωτερικό. Με επίδρασή του ιδρύθηκε στην Μπολόνια της Ιταλίας η πρώτη εκτός Βυζαντίου Ευρωπαϊκή Σχολή Δικαίου. Από την Μπολόνια καθηγητές ίδρυσαν το Πανεπιστήμιο της Βιτσέντσα το 1204 (σημαδιακή ημερομηνία) και στην συνέχεια το Πανεπιστήμιο της Πάδοβα με ειδίκευση στις νομικές σπουδές.
Μετά την Φραγκοκρατία έχουμε αναβάθμιση της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Η Νίκαια έγινε σπουδαίο κέντρο σπουδών. Ιδρύθηκαν εκπαιδευτήρια, βιβλιοθήκες και προσκλήθηκαν να διδάξουν σπουδαίοι καθηγητές της Φιλοσοφίας, της Ιατρικής, των Μαθηματικών, της Ρητορικής κ.λ.π.]
Ο Γεώργιος Ακροπολίτης, ο Γεώργιος Παχυμέρης, ο Θεοδώρος Μετοχίτης, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, ο Γεώργιος Σχολάριος και πολλοί άλλοι, έδωσαν όλο τους τον εαυτό για την αναβάθμιση των σπουδών στα χρόνια των Παλαιολόγων και συντελέσαν στο μεγάλο θαύμα που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου, στην Παλαιολόγεια αναγέννηση, η οποία προηγείται και είναι προάγγελος της Ιταλικής Αναγεννήσεως.

Παρασκευή 12 Σεπτεμβρίου 2008

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΕ ΙΟΡΔΑΝΙΑ - ΣΥΡΙΑ









« ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΕ ΙΟΡΔΑΝΙΑ - ΣΥΡΙΑ»
Ο Σύλλογος Προστασίας Υγείας και Περιβάλλοντος της περιοχής του Κέντρου Υγείας Χαλανδρίτσης, πραγματοποίησε από 18-8-2008 έως 29-8-2008 εκδρομή στην Ιορδανία και στη Συρία.
ΙΟΡΔΑΝΙΑ
Η Ιορδανία αναμφισβήτητα δεν υστερεί σε αριθμό και επιβλητικότητα Ελληνιστικών μνημείων. Πολλά ονομαστά στη Μέση Ανατολή αραβικά κάστρα Σταυροφόρων αποτελούν μετασκευές παλαιότερων Ελληνιστικών. Ετσι, τόποι όπως η Αντιόχεια (Γέρασα), η Πέτρα, τα Γάδαρα, η Πέλλα, το Δίον, η Φιλαδέλφεια (Αμμάν), o Ιππος, καθώς και οι άλλοι αρχαιολογικοί χώροι παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για το Ελληνα κυρίως επισκέπτη. Αν προστεθούν και τα Βυζαντινά μνημεία της Ιορδανίας, μεταξύ των οποίων μια ολόκληρη Βυζαντινή πόλη, οι παμπάλαιοι ναοί με τα εξαίσια ψηφιδωτά, καθώς και τόποι που συχνά μνημονεύονται στην Αγία Γραφή, κατανοούμε γιατί η Ιορδανία είναι μια χώρα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προς επίσκεψη, παρ' ότι παραμένει άγνωστη στο ευρύ Ελληνικό κοινό. Επιπλέον, στην Ιορδανία υπάρχουν 300.000 Ελληνορθόδοξοι (Ρούμ Ορτοντόξ) που τρέφουν τα καλύτερα αισθήματα για τους Ελληνες.
Αυτοί ήσαν οι λόγοι που αποφασίσαμε να κάνουμε αυτό το ταξείδι σε Ιορδανία και Συρία.
Την πρώτη ημέρα, 18-8-2008, αναχωρήσαμε από την Πάτρα φθάσαμε στο αεροδρόμιο «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» και από εκεί δια μέσου Καΐρου, φθάσαμε στην πρωτεύουσα της Ιορδανίας , το Αμμάν, της οποίας το όνομα στα Ελληνιστικά χρόνια ήταν Φιλαδέλφεια. Μετά την αποβίβασή μας και πριν καταλύσουμε στο ξενοδοχείο, πήγαμε για βραδυνό φαγητό σε παραδοσιακό εστιατόριο σε προάστιο του Αμμάν. Το εστιατόριο ήταν παλιά μεγάλο χάνι όπου στρατοπέδευαν οι αγωγιάτες και οι έμποροι με τα άλογα, τις καμήλες και τα κάθε λογής εμπορεύματα της Ανατολής.
Την επόμενη ημέρα, 19-8-2008 ημέρα επισκεφτήκαμε την Νεκρά θάλασσα από την πλευρά της Ιορδανίας, που είναι 400 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, με τα ιαματικά της νερά. Άλλοι κολύμπησαν στα γεμάτα αλάτι νερά και άλλοι, κυρίως οι γυναίκες, επισκέφθηκαν το κατάστημα με τα γνήσια καλλυντικά. Ακολούθως επισκεφτήκαμε την πόλη Μάταμπα, το Ελληνικό της όνομα ήταν Μήδαβα, που έχει πληθυσμό 300.000 κατοίκους. Εκεί ζουν αρμονικά οι Χριστιανοί με τους Μουσουλμάνους. Μεγάλο προσκύνημα είναι ο Ορθόδοξος Ναός του Αγίου Γεωργίου. Στο δάπεδο του Ναού ευρίσκεται σε ψηφιδωτό, ο αρχαιότερος χάρτης της Παλαιστίνης και περιλαμβάνει όλες τις πόλεις που πέρασαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο για την γη της Επαγγελίας. Στο Ναό μας ξενάγησε ο Αρχιμανδρίτης π. Ιννοκέντιος, υπεύθυνος των Σχολείων του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην Μάταμπα. Μας πληροφόρησε ότι το Πατριαρχείο συντηρεί Σχολεία εκεί όλων των βαθμίδων και αυτή τη στιγμή φοιτούν 1.600 παιδιά και Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι. Το έργο όπως φαντάζεται κανείς είναι τεράστιο, αλλά με τη δύναμη του Θεού τα πάντα λειτουργούν άριστα. Στη συνέχεια ανεβήκαμε στο όρος Νέμπο όπου βρίσκεται ο τάφος του Μωυσή και είναι το σημείο όπου ο Κύριος του έδειξε την γη της Παλαιστίνης, όπου θα γινόταν η εγκατάστασή των 12 φυλών του Ισραήλ. Από το όρος Νέμπο όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή φαίνονται ακόμα και τα Ιεροσόλυμα. Μετά από εκεί συνεχίσαμε την νότια πορεία για να φτάσουμε την ώρα που σουρούπωνε στο μεγαλύτερο τουριστικό αξιοθέατο της Ιορδανίας, την Πέτρα.
Το πρωί με την δροσιά, ξεκινήσαμε την ξενάγησή μας στον αρχαιολογικό χώρο. Μερικοί από το γκρούπ έφθασαν στην είσοδο του φαραγγιού πάνω σε άλογα των βεδουίνων. Δέος σε πιάνει καθώς διασχίζεις το φαράγγι μήκους ενός χιλομέτρου. Αριστερά και δεξιά, πάνω στα πελώρια βράχια λαξευμένοι βωμοί θεών και πρόσωπα. Το πλάτος του φαραγγιού ποικίλει, από 2 έως 11 μέτρα και το ύψος φθάνει μέχρι τα 100 μέτρα. Στο τέλος όμως, αποζημιώνεσαι, αυτό που βλέπεις σου κόβει την ανάσα. Πρόκειται για ένα τεράστιο σε ύψος (40 μέτρα) μνημείο, με έξι ολόγλυφες κολώνες στην πρόσοψή του σε διπλή σειρά, με αγάλματα, μετώπες, αετώματα κι όλα τα άλλα θαυμαστά της κλασικής ελληνιστικής αρχιτεκτονικής στην πρόσοψή του -όλα σκαλισμένα σαν να ξεπηδούν από το βράχο! Οι Βεδουίνοι το λένε «Αλ Κχάζνεχ αλ Φαρούν», ο Θησαυρός του Φαραώ, γιατί ο παλιός θρύλος λέει ότι εκεί είχε κρύψει ο Φαραώ κάποιο θησαυρό σε μια τεράστια υδρία στην κορυφή του. Από εκείνο το σημείο, περπατάς προς τα δεξιά και μπορείς να επισκεφτείς σκαρφαλώνοντας ή απλά να θαυμάσεις από μακριά, εκατοντάδες άλλα κτίσματα όπως μικρές και μεγάλες κατοικίες, δεξαμενές, λουτρά, βασιλικούς τάφους, και το θέατρο του πρώτου αιώνα π.Χ χωρητικότητας 3.000 θεατών. Η Πέτρα είναι ένα μνημείο για το οποίο αξίζει τον κόπο κάποιος να επισκεφθεί την Ιορδανία. Είναι ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα μνημεία του κόσμου και είναι υπό την προστασία της Ουνέσκο. Μετά την ξενάγηση στην Πέτρα αναχωρούμε για την έρημο Ουάντι Ραμ, όπου κάνουμε σαφάρι με τζιπ 4Χ4 στην απέραντη έρημο με τους τεράστιους κόκκινους βράχους και τους φιλόξενους βεδουίνους κάτω από τις τέντες των οποίων απολαύσαμε γνήσια φιλοξενία με τσάι και καφέ.
Το επόμενο πρωί 21-8-08 αναχωρούμε για την πόλη Γέρασα. Η πόλη αυτή ήταν μια από τις 10 πόλεις της ελληνιστικής δεκάπολης. Ονομάζεται «Πομπηία της Ανατολής» γιατί έχει διατηρηθεί ο τεράστιος αρχαιολογικός της χώρος άριστα. Μας καλωσορίζει η τεράστια πύλη της εισόδου, έργο του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού και μέσα επισκεπτόμαστε το ναό του Δία, το Νυμφαίο, το ναό της Αρτέμιδος και το άριστο διατηρημένο θέατρο. Στη συνέχεια φθάνομε στα Γάδαρα, άλλη μία Ελληνιστική πόλη, την οποία σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, είχε επισκεφθεί και ο Κύριος και μάλιστα θεράπευσε ένα δαιμονιζόμενο. Επιστροφή στο Αμμάν και επίσκεψη στο Μητροπολίτη Φιλαδελφείας και στον Μητροπολιτικό Ναό του Αμμάν τον Άγιο Γεώργιο. Παρακολουθήσαμε την ιερά παράκληση της Παναγίας μας στην οποία έψαλλαν Αραβικά αλλά και Ελληνικά. Μετά την Παράκληση μας δεξιώθηκε και μας ξενάγησε ο Μητροπολίτης Βενέδικτος, Καλαβρυτινής καταγωγής, στο Εκκλησιαστικό Μουσείο και τα ιδρύματα της Μητρόπολής του. Ξεχωρίσαμε το νεόδμητο Νηπιαγωγείο που θα λειτουργήσει για πρώτη φορά φέτος, καθώς επίσης και το Ιατρικό Κέντρο, με τέλεια μηχανήματα, που στεγάζεται σε μια πτέρυγα της Αρχιεπισκοπής και στο οποίο βρίσκουν υγειονομική περίθαλψη κυρίως φτωχοί και ενδεείς δωρεάν.
Το επόμενο πρωί 22-8-08 αναχωρήσαμε για τον Ιορδάνη ποταμό, στην περιοχή της Βηθανίας, όπου είχε βαπτισθεί ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός. Εκεί μας περίμενε και ο Μητροπολίτης Φιλαδελφείας (το ελληνικό όνομα του Αμμάν) και μέσα σε ρίγη συγκινήσεως, ετελέσθη ο Μεγάλος Αγιασμός και βαπτισθήκαμε όλοι οι προσκυνητές και πήραμε τον τίτλο του Χατζή. Όλοι μας εκείνη τη στιγμή γυρίσαμε 2000 χρόνια πίσω και ζήσαμε και ήταν σαν να ζήσαμε τη στιγμή της βαπτίσεως του Κυρίου μας και την φανέρωση της Αγίας Τριάδος. Ξεναγηθήκαμε μετά στον Ναό της Βαπτίσεως που πρόσφατα κτίστηκε και κατόπιν επισκεφθήκαμε την γυναικεία Μονή της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας που κτίζεται τώρα. Εκεί θα μονάσουν μοναχές, στο μέρος που βαπτίσθηκε ο Κύριος, αλλά και έζησε για σαράντα ολόκληρα χρόνια η Οσία Μαρία η Αιγυπτία.
Την άλλη ημέρα 23-8-2008, μετά την ξενάγησή μας με το λεωφορείο στην πόλη και στα προάστεια του Αμμάν, ανηφορίζουμε για τη Συρία.
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΔΡΟΜΗΣ ΣΤΗ ΣΥΡΙΑ
Όλη η Συρία είναι διάσπαρτη από τα ίχνη του παρελθόντος. Δεν είναι υπερβολή ο ισχυρισμός ότι σ αυτή τη χώρα κρύβεται μια «άλλη» Ελλάδα. Οι Σελευκίδες, διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έχτισαν πολλές πόλεις όπως την Αντιόχεια και την Απάμεια. Επιπλέον κοντά στην πόλη Ταρτούς στα νότια της χώρας, υπάρχει το ελληνόφωνο χωριό Χαμιντιγιέ. Οι Έλληνες στη Συρία άφησαν έντονα το πέρασμά τους. Υπάρχουν σήμερα 300 Ελληνικές νεκροπόλεις, αλλά και υπάρχουν όρθιες ή σε ερείπια πάνω από 600 Βυζαντινές Εκκλησίες. Σημάδι ότι ο Ελληνισμός όπου πέρασε άφησε έντονα τα σημάδια του πολιτισμού του. Αυτό το αναγνωρίζουν οι Σύριοι και είναι πολύ φιλικοί με τους Έλληνες. Όταν αντιλαμβάνονται ότι υπάρχουν Ελληνικά γκρούπς, μιλάνε Ελληνικά όπως τα γνωρίζουν και΄τους καλοσωρίζουν.
Ασσύριοι, Σουμέριοι, Φοίνικες, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Έλληνες και Ρωμαίοι με τις αυτοκρατορίες και τον πολιτισμό τους επηρέασαν ο ένας τον άλλο. Σ αυτό το έδαφος ο άνθρωπος ανακάλυψε τα μυστικά της γεωργίας, της μεταλλουργίας, αλλά το πιο σπουδαίο εφεύρε το πρώτο- πρώτο αλφάβητο. Θρησκείες, φιλοσοφίες, γλώσσα του εμπορίου, σύστημα θέρμανσης, αερισμού και κλιματισμού όλα αναπτύχθηκαν στην αρχαία Συρία.
Πρώτος σταθμός η πόλη Μπόσρα. Επίσκεψη στο πιο καλοδιατηρημένο ελληνορωμαϊκό θέατρο. Γύρω από το θέατρο οι Άραβες έφτιαξαν τάφρο, και τεράστιο κάστρο με πολεμίστρες. Επίσκεψη στην Ακρόπολη της πόλης, η οποία κατοικείται σήμερα και βόλτα στα στενά σοκάκια με τα παραδοσιακά μαγαζάκια με τους ιδιοκτήτες να σε προσκαλούν ευγενέστατα και να δείχνουν την πραμάτεια τους.

Αναχώρηση και άφιξη στην αρχαιότερη πόλη του κόσμου τη Δαμασκό.
24-8-08. Ξενάγηση στο αρχαιολογικό μουσείο με σπάνιους θησαυρούς από την Ανατολή, την Ελλάδα, την Ρώμη και τους Άραβες. Στη συνέχεια επίσκεψη στην εκκλησία του Αγίου Ανανία, όπου βάπτισε τον Απόστολο Παύλο μετά το όραμα που είδε μπαίνοντας στη Δαμασκό. Προχωρήσαμε στα στενά, αλλά ωραία και γραφικά σοκάκια της παλιάς πόλης και φθάσαμε και προσκυνήσαμε τον Πατριαρχικό Ναό της Δαμασκού, όπου είναι και η έδρα του Πατριαρχείου της Αντιοχείας. Επόμενος σταθμός μας μέσα στην πόλη ήταν το μεγάλο τέμενος των Ομεϊαδών. Κτίστηκε πάνω στις βάσεις μεγάλου Ναού τον οποίο έκτισε ο Ιουστινιανός τον 6ον αιώνα. Στο τέμενος αυτό φυλάσσεται η κεφαλή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Το υπόλοιπο του απογεύματος ήταν ελεύθερο για να επισκεφτούμε την σκεπαστή και φημισμένη αγορά της Δαμασκού, Χαμιντίγιε.
25-8-08. Επίσκεψη στο ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Σεϊντανάγια. Είναι μεγάλο προσκύνημα και φυλάσσεται η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Δεύτερο προσκύνημα το μοναστήρι της Αγίας Θέκλας, όπου βρίσκεται και ο τάφος της και στη συνέχεια φθάσαμε στο χωριό Μααλούλα, όπου οι κάτοικοι μέχρι και σήμερα μιλούν Αραμαϊκά, την γλώσσα που μιλούσε και ο Χριστός. Εκεί και μέσα σε μια παλαιοχριστιανική Εκκλησία, η φύλακας μας είπε το «Πάτερ ημών» στα Αραμαϊκά όπως το είπε ο Κύριος και κατόπιν εμείς το είπαμε Ελληνικά, όπως μας το διέσωσαν οι Ευαγγελιστές.
Με γεμάτες τις μπαταρίες μας από τα προσκυνήματα αυτά, αναχωρήσαμε για την ονομαστή πόλη της βασίλισσας Ζηνοβίας την Παλμύρα, που είναι πόλη όαση μέσα στη μεγάλη έρημο της Συρίας. Οι Έλληνες την πόλη αυτή την έλεγαν Φοινικούπολη, από τους πολλούς φοίνικες που έχει. Θαυμάσαμε τους τεράστιους αρχαιολογικούς χώρους με τον ναό του Βάαλ (Δία), το αρχαίο θέατρο, την αγορά, το βουλευτήριο και την τεράστια λεωφόρο (1000 μέτρα) περιστοιχισμένη από Κορινθιακούς κίονες, και την κοιλάδα των τάφων. Το δείπνο μας έγινε σε παραδοσιακή τέντα βεδουίνων με τοπικά σπεσιαλιτέ φαγητά και παραδοσιακή μουσική από τους βεδουίνους.
Μετά την διανυκτέρευση στην Πέτρα, το επόμενο πρωί 26-8-08 πήραμε το δρόμο της επιστροφής από την έρημο. Περνώντας από το κάστρο των ιπποτών (κρακ ντε σεβαλιέ) και το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, όπου ο ηγούμενος της Μονής μας ξενάγησε στους μοναστηριακούς χώρους. Η Ιερά Μονή αποτελεί θρησκευτικό κέντρο όχι μόνο της Συρίας, αλλά και της Ιορδανίας και του Λιβάνου. Η μονή διαθέτει κατασκηνώσεις και κάθε καλοκαίρι φιλοξενεί πολλά παιδιά. Η κοιλάδα που υπάρχει γύρω από τη Μονή, ονομάζεται κοιλάδα των Χριστιανών και αποτελείται από 33 Χριστιανικά χωριά, όσα και τα χρόνια της επί γης ζωής του Ιησού.
Στη συνέχεια φθάνουμε στη Χάμα, όπου είδαμε τους ξύλινους τροχούς που είχαν πρώτοι κατασκευάσει οι Ρωμαίοι και έπαιρναν το νερό από τον ποταμό Ορόντη για να ποτίσουν τα κτήματά τους και να μετατρέψουν την περιοχή σε γη της επαγγελίας. Επόμενος σταθμός η Απάμεια, (Πέλλα) ελληνική πόλη με τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Η αγορά της ήταν 1800 μέτρα με κιονοστοιχίες Κορινθιακού ρυθμού και στεγασμένη παλιά με κέδρους από τον Λίβανο. Αργά το βράδυ φθάσαμε στο Χαλέπι, την αρχαία ελληνική πόλη Βέροια. Δείπνο σε παραδοσιακό κτίριο που παλιά ήταν χάνι.
Την επομένη μέρα 27-8-08 επισκεφθήκαμε την ερειπωμένη μονή του Αγίου Συμεών του Στυλίτου. Στη μέση του ναού βρίσκεται ο στύλος όπου ζούσε ο Άγιος και τριγύρω κτίστηκαν 4 τρίκλητες βασιλικές και ένα βαπτιστήριο. Ο Ναός του Αγίου Συμεών του Στυλίτου, ήταν ο μεγαλύτερος στη Βυζαντινή αυτοκρατορία πριν κτισθεί η Αγία Σοφία. Επιστροφή στο Χαλέπι, επίσκεψη στο αρχαιολογικό μουσείο με πολλούς θησαυρούς. Μετά το Μουσείο επισκεφθήκαμε το μεγάλο σκεπαστό παζάρι των 12 χιλιομέτρων, όπου μπορεί να βρει ο καθένας οτιδήποτε από χρυσαφικά, ασημικά, χρυσοκέντητα υφάσματα, μεταξωτά, χαλιά, είδη λαϊκής τέχνης φιλοτεχνημένα με φίλντισι κ.λ.π.
Το επόμενο πρωί 28-8-08 αφήνομε το όμορφο Χαλέπι με το ανατολίτικο χρώμα, και επιστρέφομε στη Δαμασκό. Δείπνο σε παραδοσιακό μαγαζί με λαϊκούς ντόπιους χορούς.
29-8-08 Όλα όμως τα ωραία κάποτε τελειώνουν και παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής. Μένουν οι ωραίες εντυπώσεις και αναμνήσεις. Ο Σύλλογος Προστασίας Υγείας και Περιβάλλοντος της περιοχής του Κέντρου Υγείας Χαλανδρίτσας Πατρών, για άλλη μια φορά, πέτυχε το στόχο του. Και ο στόχος ήταν:
Να επισκεφθούμε μέρη με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Επισκεφθήκαμε πρωτοχριστιανικά προσκυνήματα.
Επισκεφθήκαμε αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους στους οποίους άφησαν εμφανή τα σημάδια τους πολλοί λαοί όπως, Ασύριοι, Πέρσες, Αρχαίοι Έλληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί Έλληνες, Άραβες κ.λ.π.
Ήρθαμε σε επαφή με λαούς που μας συνδέει κοινή πολιτιστική ρίζα, αλλά και σύγχρονες κοινές αναζητήσεις.
Τέλος, προβληματισθήκαμε πολύ από τις ερήμους των χωρών αυτών και τις συνεχόμενες ερημοποιήσεις και αποφασίσαμε να εντείνουμε έτι πλέον τον αγώνα μας εναντίον της καταστροφής του Φυσικού περιβάλλοντος και της προαγωγής της Υγείας που είναι οι βασικοί στόχοι του Συλλόγου μας.