ΦΩΤΟ 1:Παράσταση με «μαθητές» και «φιλοσόφους» (από την χρονογραφία του Ιω. Σκυλιτζη), η οποία παραπέμπει στις δραστηριότητες του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινουπόλεως τον 11ο αιώνα (Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη).
ΦΩΤΟ 2:Ο Ιπποκράτης στην χριστιανική παράδοση παρουσιάζεται ως Άγιος σε Βυζαντινό χειρόγραφο του 1342 (Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι)
Βυζαντινός Πολιτισμός (Από http://www.apologitis.com/gr/ancient/byz-politismos.htm Πρόπερσι τέτοια εποχή, είχα διαβάσει τα βιβλία του sir Steven Runciman "Βυζαντινός Πολιτισμός" και "Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως". Εντύπωση μεγάλη μου έκανε η αγάπη για το Βυζάντιο, με την οποία είναι γραμμένα. (Πόση αντίθεση με τους επιστήμονες την τακτική των οποίων καταγγέλλουν οι Hanson και Heath στο "Who killed Homer?", οι οποίοι καταγγελλόμενοι επιδεικνύουν στο αντικείμενο της ερεύνησα τους την αγάπη με την οποία ο ιατροδικαστής ανατέμνει το πτώμα δολοφονηθεντος νονού της νύχτας...). Κάτι που θίξαμε σε προηγούμενο μήνυμα: θυμάμαι τις αναφορές που κάνει στην κοινωνική πολιτική του Βυζαντίου, τα ιδρύματα, πτωχοκομεία, θεραπευτήρια κ.α., στην απουσία της θανατικής ποινής, αλλά και αυτών των φυλακών. Εδώ όμως θα μεταφέρω δυο ενδιαφέροντα αποσπάσματα. Μερικά ευτράπελα πλην χαρακτηριστικά περιστατικά: "Όταν ο Λουιτπρανδος επισκέφθηκε ξανά την Κωνσταντινούπολη ως απεσταλμένος του Όθωνος Α', βρήκε πολύ ψυχρή υποδοχή και γύρισε πίσω δηλώνοντας ότι όλα τα πράγματα τα έφτιαχναν πολύ καλύτερα στον τόπο του, παρ' όλο που έκανε ο,τι μπορούσε για να περάσει λαθραία από το τελωνείο κομμάτια από αυτοκρατορικά χρυσοΰφαντα μεταξωτά. Λίγα χρόνια αργότερα, όταν ο Όθων Β' παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. [1] Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κάτοικους διότι έκανε μπάνιο(!) και φορούσε μεταξωτά - φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση (την ειδε εκεί σε όραμα της μια μοναχή) - ακριβώς όπως και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, λίγα χρόνια αργότερα, έκαμε τον αγαθό άγιο Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρουνιά στην Βενετία." Στον επίλογο του έργου, ο λόγος του Runciman είναι πραγματικά συγκινητικός: "Η τραγωδία ήταν τελική. Στις 29 Μαΐου 1453 ένας πολιτισμός σαρώθηκε αμετάκλητα. Είχε αφήσει μια ένδοξη κληρονομιά στα γράμματα και στην τέχνη. Είχε βγάλει χώρες ολόκληρες από την βαρβαρότητα και είχε δώσει σε άλλες την εκλέπτυνση των ηθών. Η δύναμη του και η ευφυΐα του προστάτεψαν πολλούς αιώνες την χριστιανοσύνη. Για έντεκα αιώνες η Κωνσταντινούπολη ήταν το κέντρο ενός κόσμου Φώτος. Το ζωηρό πνεύμα, τα ενδιαφέροντα και η αγάπη για την ομορφιά των Ελλήνων, η υπερήφανη ισχύς και η διοικητική ικανότητα των Ρωμαίων, η υπερβατική ορμή των χριστιανών της Ανατολής, που είχαν ενωθεί μαζί σε ένα ρευστό ευπαθές σύνολο, όλα τώρα αποκοιμήθηκαν.Η Κωνσταντινούπολη έγινε η έδρα της θηριωδίας, της αμάθειας, της μεγαλόπρεπης ακαλαισθησίας. Μόνο στα ρωσικά παλάτια, που από πάνω τους φτερούγιζε ο δικέφαλος, το έμβλημα του οίκου των Παλαιολόγων, εμμείνανε για λίγους αιώνες μερικά ίχνη βυζαντινά - μόνο εκεί, και σε κάτι σκοτεινές αίθουσες κοντά στον Κεράτιο Κόλπο, χωμένες ανάμεσα στα σπίτια του Φαναριού, όπου ο πατριάρχης διατηρούσε την άσημη αυλήτου, έχοντας το ελεύθερο, από την πολιτικότητα του κατακτητή σουλτάνου και χάρη στους μόχθους του Γεωργίου Γεννάδιου Σχολαριου, να κυβερνά τον υπόδουλο χριστιανικό κόσμο και να του χαρίζει μια κάποια σιγουριά... Ο δικέφαλος αετός όμως δεν φτερουγίζει πια στη Ρωσία,και το Φαναριον έχει βυθιστεί στην αβεβαιότητα και το φόβο. Τα τελευταία λείψανα ψυχομαχούν ή είναι νέκρα..." [1] Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς. Ο R. von Vaitzeker, πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών (1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι "ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος". Βυζαντινών επιστήμες Πανδιδακτήριον Κωνσταντινουπόλεως Κάθε άλλο παρά "παπαδίστικη θεολογία" και τίποτε άλλο διδασκόταν στο Πανδιδακτήριον Κων/πόλεως, μάλιστα η θεολογία δεν αποτελούσε καν αντικείμενο του πανεπιστήμιου. Ο Παν. Κανελλόπουλος, στην Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος, τονίζει ότι το πανεπιστήμιο ήταν οργανωμένο σύμφωνα με τα παλαιά πρότυπα των εθνικών ανώτατων σχολών. Διδασκόταν γραμματική, ρητορική (συνδυασμένη μ' αυτήν ήταν η φιλολογία), διαλεκτική (γενικότερα η φιλοσοφία), καθώς και αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική. Παράλληλα με τους κλάδους αυτούς ίσχυε ως ιδιαίτερο σύστημα γνώσεων η επιστήμη του Δικαίου. Η ιατρική μπορεί να διδασκόταν ανεξάρτητα, μπορεί όμως και συνδυασμένη μ' έναν από τους άλλους βασικούς κλάδους τεχνών και επιστημών. Και τώρα το αξιοσημείωτο (γράφει ο Κανελλόπουλος): Περίεργο είναι ότι η θεολογία δεν ήταν κλάδος σπουδών στο κοσμικό πανεπιστήμιο. Λειτουργούσε, ως ιδιαίτερο ίδρυμα που δεν είχε άμεση σχέση με το κράτος, η Πατριαρχική Σχολή, όπως και άλλες σχολές σε μοναστήρια. (Με περιφημότερη την σχολή της μόνης του Στουδίου, στην Κων/πολη.) Να αναφέρουμε επίσης ότι επί Ιουστινιανού η Νομική Σχολή ανεξαρτητοποιήθηκε και είχε 5ετες πρόγραμμα σπουδών. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι στο Πανδιδακτήριο η φοίτηση ήταν δωρεάν! Αυτά για τις σπουδές στην Πόλη την "κοινή των Ελλήνων εστία, διατριβή των μουσών, της επιστήμης απάσης διδάσκαλον, την των πόλεων βασιλίδα", όπως την χαρακτηρίζει ο Ανδρόνικος Κάλλιστος στην "Μονωδία επί τη δυστυχεί Κωνσταντινουπολει" (μετά την άλωση). Επειδή αναφέραμε τον Νικηφόρο Γρηγορά, αξίζει να πούμε ότι πρώτος ανακάλυψε το λάθος του Ιουλιανού ημερολογίου, 250 χρόνια περίπου πριν καθιερωθεί στην Δύση το Γρηγοριανο. Άλλοι μεγάλοι θετικοί επιστήμονες... μεγάλες μορφές σαν τον Ιωάννη τον Φιλόπονο (θεμελιωτή της Ουράνιας μηχανικής 10 αιώνες πριν τον Γαλιλαίο, τελειοποίησε όργανα όπως ο αστρολάβος κ.α.), τον Συνεσιο τον Κρηναίο, τονΛέοντα τον Μαθηματικό, τον Ανθέμιο και τον Ισίδωρο κ.α. πολλοί. Σχολές και θετικοί επιστήμονες του Βυζαντίου Ι. Μερικές από τις ανώτερες και ανώτατες σχολές επί Βυζαντίου 1. Πανεπιστήμιο της Κωνσταντιπουπόλεως 5ος - 15ος αιώνας Άκμασε από τον 10-13ο αιώνα. Τότε οι καθηγητές ονομάζονταν "φιλόσοφοι" και "μαΐστροι" και οι έδρες "θρόνοι". Λειτούργησε μέχρι την Πτώση. Περιελάμβανε αίθουσες διδασκαλίας αλλά και πολυτελείς βιβλιοθήκες. 2. Σχολή της Νίκαιας. Λειτούργησε στην Νίκαια από το 1204 έως το 1261. 3. Πατριαρχική ακαδημία. Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα. 4. Σχολή της Θεσσαλονίκης. Ιδρύθηκε το 1330 5. Σχολή του Μυστρά. Ιδρύθηκε το 1390 6. Σχολή της μονής του Προδρόμου, ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Βατατζή και με διευθυντη τον Νικηφόρο Βλεμμύδη. 7. Σχολή του Νικηφόρου Γρηγορά,στην Κωνσταντινούπολη. 8. Ακαδημία των Θετικών επιστημών της Τραπεζούντας. Γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη επί Μεγαλοκομνηνων. Καλλιεργήθηκαν κατά την περίοδο 1204-1461 τα μαθηματικα και η αστρονομία. Σύμφωνα με τον Δ. Κωτσακη στο βιβλίο του " Διδάσκαλοι του γένους και αστρονομία" Α9ηνα 1983, " κατα πάσα πι9ανοτητα,ελειτουργουσε κοντά σ' αυτήν και αστεροσκοπείο" Ο Σ. Πλακιδης γράφει ότι είχαν αναπτυχθεί τόσο πολύ τα μαθηματικά και κυρίως η αστρονομία ώστε πολλοί που ενδιαφερόντουσαν γι' αυτήν έφευγαν ακόμη και απο την Πόλη για να σπουδάσουν στην Τραπεζούντα. 9. Σχολή της Σμύρνης. Ιδρύθηκε απο τον Νικηφόρο Βλεμμύδη τον 13ο αιώνα. 10. Σχολή της Καισαρείας 11. Σχολή της Εφέσου κ.λ.π. ΙΙ. θετικοί επιστήμονες επι Βυζαντίου 1. Ζώσιμος 4ος-5ος αι. Έλληνας Αλχημιστής από την Πανοπολη της Αιγύπτου. Αυτός πρώτος χρησιμοποίησε την λεξη "Χημεία" από την τέχνη της μαύρης γης της Αιγύπτου που ονομάζεται "χεμ".Ένα από τα έργα του "περί ζύθων ποιήσεως" αποτελεί την αρχαιότερη συνταγή Παρασκευής μπύρας. 2.Πελαγιος 4ος-5ος αι. αλχημιστής 3. Δημόκριτος 4ος-5ος αι, αλχημιστής , 4.Μαρια η Ιουδαία 4ος-5ος αι. Αλχημίστρια, μαθήτρια του Δημοκρίτου. 5.Αστεριος ο Αμασιευς 5ος αι. συγγραφέας με σπουδές στα μαθηματικά και την αστρονομία. 6. Ιάκωβος 5ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος. 7.Προκλος ο Βυζάντιος 5ος-6ος αι. Μαθηματικός και φιλόσοφος. 8. Αετιος 5ος-6ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος. 9.Αμμωνιος 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος. 10.Ερμιας ο Αλεξανδρευς 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος και μαθηματικός. 11.Ασκληπιοδωρος ο Αλεξανδρευς 5ος-6ος αι. Ιατρός.Μαθηματικός και νεοπλατωνικός φιλόσοφος. 12.Διδυμος 5ος-6ος ,γεωπόνος. 13. Ιωάννης ο Λυδος 490-565 Ιστορικός, νομικός και αστρονόμος απο την Φιλαδέλφεια. 14.Ιουλιανος ο αρχιτέκτονας 5ος-6ος αι. Μηχανικός και αρχιτέκτονας. Γνωστός από έναν μηχανισμό άντλησης νερού τον οποίον εφεύρε. 15.Μαρινος ο Νεαπολιτης 5ος-6ος αι. Νεοπλατωνικός και μαθηματικός. Διάδοχος του Πρόκλου στην Ακαδημία. 16. Σιμπλικιος 5ος-6ος αι. Φιλόσοφος και μαθηματικός Δίδαξε στην Ακαδημία μέχρι που έκλεισε και μετά το κλείσιμο της πήγε στην Περσία για 5 χρόνια, όπου δίδαξε. Επέστρεψε όμως και δίδαξε στην Κωνσταντινούπολη. 17.Ασκληπιος ο Τραλλειανος 6ος αι. Νεοπλατωνικός και γεωμέτρης. 18. Ανθέμιος ο Τραλλειανος 6ος αι. αρχιτέκτονας (Αγια Σοφία) και συγγραφέας. 19.Ηλιοδωρος ο Νεοπλατωνικός 6ος αι. Φιλόσοφος,μαθηματικός και αστρονόμος. 20.Ισιδωρος ο Μιλησιος 6ος αι. Αρχιτέκτονας και μαθηματικός. Ολοκλήρωσε την Αγια Σοφία. Ίδρυσε στην Πόλη Σχολή Μηχανικών και υπήρξε δάσκαλος τους τελευταίου διευθυντή της Ακαδημίας Αθηνών του Δαμάσκιου. 21.Ισιδωρος ο Μιλησιος ο Νεώτερος 6ος αι. Αρχιτέκτονας και μηχανικός. Ανιψιός του προηγούμενου. Ανοικοδόμησε τον τρούλο της Αγίας Σοφίας όταν έπεσε λόγω σεισμού το 558. 22.Δαμασκιος 6ος αι. Έλληνας νεοπλατωνικός και μαθηματικός, από την Δαμασκό. Τελευταίος διευθυντής της Ακαδημίας. 23.Ευτοκιος 6ος αι.,Μαθηματικός. 24.Ηρων 6ος αι. Μαθηματικός. 25.Ιεροκλης 6ος αι. Γεωγράφος. 26. Ιωάννης ο Φιλόπονος 6ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος Μεγάλη φιλοσοφική και πνευματική διάνοια του Βυζαντίου. Το έργο του άσκησε μεγάλη επίδραση στις φυσικές επιστήμες του μεσαίωνα αλλά και των νεότερων χρόνων. 27.Καισαριος 6ος ,γεωγράφος . 28.Κοσμας ο Ινδικοπλευστης 6ος Γεωγράφος και τοπογράφος. 29. Λεοντιος 6ος αι. Μαθηματικός, φιλόσοφος και μηχανικός 30.Διονυσιος ο Μικρός 6ος αι. Αστρονόμος. 31. Ολυμπιοδωρος 6ος αι. Νεοπλατωνικός και μαθηματικός. 32 Πρόκλος ο Μητροπολίτης 6ος αι. μαθηματικός και αστρονόμος. 33. Ρητοριος ο Βυζαντινός 6ος αι. Αστρονόμος. 34. Στέφανος ο Βυζάντιος 6ος αι. Γεωγράφος. 35. Σωτηριχος 6ος αι. μαθηματικός και φιλόσοφος. 36.Βασσιος Κασσιανος 6ος-7ος αι. Συγγραφέας γεωπονικών και φυσιογνωστικών έργων Το έργο του "Γεωπονικά" θεωρείται το καλύτερο της βυζαντινής φυσιογνωμίας και αποτελείται από 26 βιβλία. 37.Αλεξανδρος ο Τραλλειανος 525-605 Ιατρός, φαρμακολογος και βοτανολόγος Είναι ο πρώτος που χορήγησε σίδηρο ως εσωτερικό φάρμακο. 38.Τιμοθεος ο Γαζαιος 6ος-7ος αι. Ζωολόγος, γραμματικός . 39.Γεωργιος ο Κύπριος 6ος-7ος αι. Γεωγράφος. 40. Αριστοφάνης 6ος-7ος αι. ζωολόγος . 41. Πισιδης Γεωργιος 6ος-7ος αι. Αστρονόμος, ζωολόγος, βοτανολόγος Πίστευε στην σφαιρικότητα της γης. 42. Καλλίνικος 7ος αι. Έλληνας μηχανικός από την Ηλιούπολη της Συρίας εφευρέτης του "υγρού πυρός" 43. Θεόδωρος ο Καντερβουριας 602-690 Έλληνας και πρώτος αρχιεπίσκοπος caterbury, από την Ταρσό της Κιλικίας. Σπούδασε μαθηματικά, φιλοσοφία και αστρονομία στην Κωνσταντινούπολη. Είναι ο πρώτος που ίδρυσε βιβλιοθήκες και σχολεία στην Αγγλία, φροντίζοντας να διδάσκονται εκεί η αριθμητική και η ελληνική γλώσσα. Θεωρείται ο ιδρυτής της αγγλοσαξονικής φιλολογίας και ο ιδρυτής των πρώτων μεγαλόπρεπων ναών της ευρύτερης περιοχής του Λονδίνου. Είναι άγιος της καθολικής Εκκλησίας, αν και Έλληνας. 44.Θεοδωρος ο πρωτοσπαθάριος 610-642 Ιατρός και φαρμακολογος έγραψε έργο με συνταγές φαρμάκων. 45. Παύλος ο Αιγινήτης 7ος αι. Ιατρός, φαρμακολογος, ζωολόγος, φυτολόγος από την Αίγινα. 46. Στέφανος ο Αλεξανδρευς 7ος αι. αστρονόμος και μαθηματικός, φαρμακολογος. 47. Σιμοκαττος θεοφύλακτος 7ος αι. γεωπόνος. 48. Θεόφιλος ο Εδεσσηνος 695-785 αστρονόμος και λόγιος. Μετέφρασε τον Όμηρο στα αραβικά. 49. Αρεθας 9ος αι. μαθητής του Λέοντος του Μαθηματικού. 50. Θεοδηγιος 9ος αι. καθηγητής αστρονομίας και των μαθηματικών στη Σχολή της Μαγναύρας και λόγιος. 51. Θεόδωρος ο Γεωμέτρης 9ος αι. Καθηγητής γεωμετρίας στη Σχολή της Μαγναύρας . 52. Λέων ο Μαθηματικός 9ος αι. Γεννήθηκε στην Θεσσαλία, σπούδασε στην Άνδρο και στην Πόλη. Ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς, είναι ο πρώτος που εισήγαγε τα γράμματα στην θεωρητική αριθμητική και άλγεβρα. Γεωμέτρης, μηχανικός, αστρονόμος και φιλόσοφος. Πρύτανης της Σχολής της Μαγναύρας δίδαξε σ' αυτή τετρακτυ (Γεωμετρία, αστρονομία, αριθμητική και μουσική) Κατασκεύασε τον πρώτο οπτικό τηλέγραφο που αναφέρεται στην Ιστορία ο οποίος τοποθετήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας. Διέσωσε πολλά αρχαία κείμενα. 53.Φωτιος ο Α' 820-891 θεολογος,νομικος,ιστορικος,φιλοσοφος,γεωγραφος,αστρονομος,μαθηματικος πατριάρχης Κων/πολεως . 54. Κωνσταντίνος ο Σικελός 9οσ-10ος αι. μαθηματικός. 55. Γρηγοριος 10ος αι. καθηγητής αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Μαγναύρας Επινόησε έναν βελτιωμένο τύπο αστρολαβουτον οποίον ονόμασε "κόσμημα μαθηματικόν". Θεωρείται ο πρόδρομος των αστρονομικών παραδοχών του 14ου-15ου αι. 56. Ηρων ο Βυζαντινός 10ος αι. Μαθηματικός, αρχιτέκτονας και μηχανικός αναφέρεται ως ο επινοητής του "επιμονιδιου φαρμάκου" το οποίο προκαλούσε τόνωση του οργανισμού και καταπράυνση του αισθήματος της πείνας. 57.Νικηφορος Πατρίκιος 10ος αι καθηγητής γεωμετρίας στο πανεπιστήμιο Μαγναύρας . 58.Ελευθεριος Ζεβεληνος 11ος αι αστρονόμος. 59.Ιωαννης ο Ιταλός 11ος αι. Φιλόσοφος, μαθηματικός. 60.Συμεων Σηθης 11ος αι. Αστρονόμος, βοτανολόγος και ιατρός. 61.Μιχαηλ Ψελλός 1018 - 1096 φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος, φυσικός, νομικός και φιλόλογος Πρύτανης του Πανεπιστήμιου Κωνσταντινουπόλεως Σπούδασε στην Αθήνα και στην Πόλη. 62. Μάρκος ο Έλλην 11ος αι. λόγιος και αστρονόμο. 63. Μιχαήλ ο Εφεσιος 11ος αι. καθηγητής του πανεπιστήμιου Κων/πολης . 64. Ιεροφιλος ο Σοφιστής 12ος αι. Διαιτολόγος, φαρμακολογος. 65. Νεόφυτος ο Μοναχός 12ος αι. εισηγητής των "ινδικών αριθμών" στο Βυζάντιο . 66.Προδρομος ο Μοναχός 12ος αι. Μαθηματικός, αστρονόμος αλλά και μονάχος ερημίτης δάσκαλος του Νικηφόρου Βλεμμύδη. 67.Μιχαηλ ο Ιταλικός 12ος ασχολήθηκε και με αστρονομία. 68. Νικηφόρος Βλεμμύδης 1197-1272 μαθηματικός. Αστρονόμος, γεωγράφος, ιατρός, θεολόγος η μεγαλύτερη πνευματική μορφή του 13ου αιώνα σπούδασε στην Νίκαια 4 χρόνια κλασσικές σπουδές και ιατρική στην Σμύρνη παρακολούθησε μαθήματα αριθμητικής, γεωμετρίας αστρονομίας και οπτικής στη Σκάμανδρο της Τρωάδας. Έγραψε πολλά φυσικομαθηματικά βιβλία. 69. Γεώργιος Ακροπολιτης 1220 - 1282 πολιτικός, μαθηματικός, αστρονόμος ίδρυσε στην Πόλη βιβλιογραφικό εργαστήριο για να αντιγράφονται και να διασώζονται κείμενα και έργα προγενέστερων και αρχαίων 70. Νικόλαος Μυρεψος 1222 - 1255 ιατρός, βοτανολόγος Συγγραφέας του έργου "Δυναμερον" που περιλαμβάνει 2656 ιατρικές συνταγές Αυτό το βιβλίο αποτέλεσε μέχρι και τον 15ο αιώνα το επίσημο φαρμακευτικό κώδικα της Δύσης και το επίσημο σύγγραμμα της ιατρικής σχολής του Παρισιού. 71. Μανουήλ Ολοβολος 1240 - 1290 αστρονόμος και μαθηματικός . 72. Γεώργιος Παχυμερης 1242 - 1310 μέγας φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος και ιστορικός ασχολήθηκε με τον Διοφαντο. θεωρείται από τους πρώτους βυζαντινούς που ασχολήθηκαν με τα γραμμικά συστήματα. Έγραψε την τετραβιβλο (quadrivium) 73.Μαχιμος Πλανούδης 1255 - 1310 μαθηματικός, αστρονόμος, βιβλιογραφος και φιλόλογος 74. Μανουήλ Βρυέννιος 14ος αι. Αστρονόμος, μαθηματικός, θεωρητικός μουσικός 75. Θεόδωρος Μετοχιτης 1260 - 1332 Πρόδρομος της ανθρωπιστικής αναγέννησης του 15ου αιώνα. Μεγάλη επιστημονική μορφή του Βυζαντίου. Αστρονόμος, μαθηματικός, φιλόσοφος και ιστορικός Γράφει ο Μετοχιτης (τέλη 13ου αιώνα) "... σε μας που έχουμε την ίδια καταγωγή και την ίδια γλώσσα με κείνους (τους αρχαίους Έλληνες) και είμαστε διάδοχοι τους.." Ο Ζεύσιππος δίπλα από τον Ιππόδρομο. 76 Μανουήλ Φιλης 1275 - 1345 βοτανολόγος, ζωολόγος. 77.Βαρλααμ ο Καλαβρος 1290 - 1348 Έλληνας φιλόσοφος, αστρονόμος, μαθηματικός Δάσκαλος του Πετράρχη και του Βοκκακίου. Γράφει ο Βοκκάκιος σε ένα γράμμα του για τον Βαρλαάμ "..,δεν υπήρχε ανάμεσα στους Έλληνες άλλος άνθρωπος με τόση αληθή σοφία και τόσες αμέτρητες γνώσεις" θεωρείται ένας από τους πρόδρομους της αναγέννησης. Ο Στηβεν Ρανσιμαν ("η τελευταία βυζαντινή αναγέννηση" σελ.82) τον θεωρεί ως έναν από τους ιδρυτές της σύγχρονης άλγεβρας. Ίδρυσε σχολή στην Θεσσαλονίκη στην οποία διδάσκονταν η φιλοσοφία, η αστρονομία και τα μαθηματικά. 78. Νικηφόρος Γρηγορας, από την Ηράκλεια του Πόντου 1295 - 1359 Μεγάλος σοφός της εποχής των Παλαιολόγων. Αστρονόμος και μαθηματικός και πλατωνικός φιλόσοφος. Μελέτησε επισταμένως το ζήτημα του ημερολόγιου και τον καθορισμό της εορτής του Πάσχα. Εξακρίβωσε το σφάλμα κατά τον υπολογισμό της πανσελήνου μετά την εαρινή ισημερία και βάσει αυτού κατάρτισε σχέδιο διόρθωσης του Πασχαλιου. Το σχέδιο το υπέβαλλε προς συζήτηση σε ομάδα σοφών την "Λογικήν Πανηγυριν" και στον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' το 1324. Το σχέδιο εγκρίθηκε, αλλά για να μην γίνει σύγχυση μεταξύ των αμαθών και προκαλέσει διχασμό στην εκκλησία, δεν προέβη στην διόρθωση. Έτσι η αλλαγή του ημερολογίου δεν έγινε το 1324,αλλα το 1578 από τον παπα Γρηγόριο τον 13ο και την Δύση. 79. Γρηγοριος Χιονιαδης 13ος-14ος αι. Αστρονόμος και ιατρός στην Τραπεζούντα. Καθηγητής αστρονομίας στην Ακαδημία θετικών επιστήμων Τραπεζούντας. 80. Κωνσταντίνος Λυκιτης 13ος - 14ος αι. Αστρονόμος. Δίδαξε στην Ακαδημία Τραπεζούντας. Μελέτησε και ασχολήθηκε και με την οπτική. 81. Ιωάννης Πεδιασιμος 13οσ-14ος αι. Πρύτανης του Πανεπιστήμιου Κων/πολεως. έγραψε έργα με μαθηματικό / γεωδαιτικό περιεχόμενο. 82. Ιωάννης Αβραμιος 14ος αι. Αστρονόμος, ιατρός. 83. Ελευθέριος ο Ηλειος 14ος αι. αστρονόμος . 84. Θεόδωρος Μελιτηνιωτης 1310 - 1389 Ο μεγαλύτερος ίσως αστρονόμος του Βυζαντίου μετά τον Γρηγορα. 85.Ισαακ Άργυρος 1310 - 1372 μαθηματικός, αστρονόμος. 86. Δημήτριος Κυδωνης 1324 - 1398 πολιτικός, θεολόγος και μαθηματικός μεταλαμπάδευσε στην Δύση πολύτιμες μαθηματικές γνώσεις. 87.Νικολαος Ραβδας 14ος αι. μαθηματικός από την Σμύρνη . 88. Μανουήλ Μοσχοπουλος 14ος αι. λόγιος και μαθηματικός. 89. Μιχαήλ Βαλσαμων 14ος αι. ιερωμένος. φιλόσοφος και μαθηματικός. 90. Γεώργιος Γεωμέτρης 14ος αι. μαθηματικός . 91, Δημήτριος ο Πεπαγωμενος 14ος αι. Ζωολόγος, πτηνολογος, φαρμακολογος και ιατρος . 92.Ιωαννης Κατραρης 14ος αι. Έζησε στην Θεσσαλονίκη, κωμωδιογράφος και αστρονόμος . 93.Νικολαος Καβάσιλας 14ος αι. Μαθηματικός. Αστρονόμος και θεολόγος Σε επιστολή του έδωσε μια ερμηνεία στα αίτια του σχηματισμού του ουράνιου τόξου. Εκτέλεσε πειράματα πάνω στην διάθλαση του φωτός και στην πορεία των ακτινων, μέσα σε μια διάφανη σφαίρα με νερό. Στις εργασίες του Καβάσιλα στηρίχτηκαν οι δυτικοί για να εξηγήσουν το ουράνιο τοξο. Το 1611 ο Μαρξ Αντώνιο ντε ντομινις δημοσίευσε μια εξηγηση για το ουράνιο τόξο που δεν διαφέρει από την εξήγηση του Καβάσιλα 3 αιώνες πριν. Ο Ζεύσιππος με θεά τον Ιππόδρομο . 94. Ανδεας Λιβαδηνος 14ος αι. Αστρονόμος, γεωγράφος . 95. Μανουήλ ο Τραπεζούντιος 14ος αι. Κληρικός, μαθηματικός και αστρονόμος δίδαξε μαθηματικά στην Ακαδημία θετικών επιστημων Τραπεζούντας. θεωρείται απο πολλούς ότι ίδρυσε αστεροσκοπείο στην Τραπεζούντα. Επί εποχής του αναπτύχθηκε στην Ακαδημία η τριγωνομετρία. 96. Νεόφυτος Προδρομηνος 14ος αι. Βοτανολόγος . 97.Γεωργιος Χρυσοκοκκης 14ος αι. αστρονόμος. Μαθηματικός και γεωγράφος Δίδαξε αστρονομία στην Ακαδημία Τραπεζούντας. 98.Μανουηλ Χρυσολωράς 14ος-15ος αι. Αστρονόμος, φιλόσοφος . 99. Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων) 1355 - 1452 Μεγάλος Βυζαντινός φιλόσοφος, αστρονόμος και μαθηματικός Γνωστό το έργο του . 100. Ιωάννης Χορτασμένος 1370 - 1437 αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος . 101. Γεώργιος Αμιρουτσης 15ος αι. μαθηματικός και αστρονόμος Μέγας Λογοθέτης του Δαβίδ Κομνηνού τον οποίον πρόδωσε κατά πολλούς και "τιμήθηκε" από τον Μεχμετ τον τούρκο. Βυζαντινών Φιλοσοφία Οι λόγιοι και θεολόγοι της Ρωμανίας αποτέλεσαν τους συνεχιστές της αρχαίας Ελληνικής φιλοσοφίας. Εντελώς τυχαία, έπεσα σήμερα στο ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του Χρ. Γιανναρά "Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα". [Εκδόσεις Δομος, 1992] Την άποψη αυτή, σύμφωνα με το γραπτό του Χρ. Γιανναρά την διατύπωσε πρώτος ο Βασίλειος Τατακης: Η συμβολή του Τατάκη στη σπουδή και αξιολόγηση της φιλοσοφικής ειδικά προσφοράς του βυζαντινού Ελληνισμού ξεπερνάει τα στενά ελλαδικά όρια. Το βιβλίο του La philosophie byzantine, εκδεδομενο στο Παρίσι το 1949 (στη σειρα Histoire de la Philosophie, του E. Brehier [Ελλ. έκδοση από την Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μοραΐτη,Αθήνα 1977]) ήταν για τη διεθνή βιβλιογραφία <<ορόσημο στη σπουδή της Βυζαντινής Φιλοσοφίας στα νεώτερα χρόνια, το πρώτο συνθετικό έργο στην περιοχή αυτή>> [Λίνος Μπενάκης, Η σπουδή της βυζαντινής φιλοσοφίας - κριτική επισκόπηση 1949- 1971, Επετηρίδα <<Φιλοσοφία>> της Ακαδημίας Αθηνών 1/1971] Πριν από το βιβλίο του Τατάκη, τόσο η δυτική ιστοριογραφία όσο και οι ελλαδικές απομιμήσεις της δεν αναγνώριζαν ύπαρξη φιλοσοφικού λόγου και σκέψης στα χίλια χρόνια ζωής της εξελληνισμένης ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είχε υιοθετηθεί καθολικά η αντιθετική διαστολή φιλοσοφίας και θεολογίας - που χρησίμευε στη Δύση για την εξασφάλιση της ελευθερίας των φιλοσοφικών αναζητήσεων από τον δογματισμό του ιδρυματικού <<αλάθητου>> - και είχαν όλοι αποδεχθεί ότι το Βυζάντιο μόνο θεολογούσε. Έτσι η ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας σταματούσε στους Στωικούς και Νεοπλατωνικούς, παρεμβαλλόταν ένα κενό δώδεκα αιώνων απουσίας ελληνικού φιλοσοφικού λόγου, και την ιστορική του συνέχεια διεκδικούσε η Δύση από την <<Αναγέννηση>> και μετα. Μόλις το 1891 ο πολύς Krumbacher είδε αναγνωρίσει συγκαταβατικά στους <<βυζαντινούς θεολόγους>> τη συντήρηση της χειρόγραφης παράδοσης των αρχαιοελληνικών φιλοσοφικών κειμένων, και το 1895 ο Ludwig Stein είχε ανασύρει από τη λήθη κάποιους σχολιαστές και υπομνηματιστές - τα λιγότερο δημιουργικά πνεύματα του Βυζαντίου: Μιχαήλ Ψελλό, Ιωάννη Ιταλό, Μιχαήλ Εφέσιο κλπ. Με τη Βυζαντινή Φιλοσοφία του Τατάκη, για πρώτη φορά, προβάλλεται τεκμηριωμένα και αναλύεται συστηματικά η οργανική συνεχεία της ελληνικής φιλοσοφίας στους βυζαντινούς αιώνες. Τα κοσμογονικά φιλοσοφικά επιτεύγματα των αρχαιοκλασικών χρόνων αποδείχνεται ότι δεν σταματάνε με τον εκχριστιανισμο των Ελλήνων, αλλά τόσο η φιλοσοφική προβληματική όσο και ο μεθοδικός φιλόσοφος λόγος συνεχίζονται οργανικά και εξελίσσονται αδιάπτωτα μέσα από τη γόνιμη και δημιουργική σκέψη των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας -οδηγούνται σε συνθέσεις που αποτελούν ριζοσπαστικές τομές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας. "Η βυζαντινή φιλοσοφία", γράφει ο Τατάκης, "είναι η χριστιανική μορφή του ίδιου του ελληνικού λόγου, του μεγάλου φίλου της θεωρίας. Αν ο λόγος άλλαξε το ένδυμα του και εξεδύθη το χριστιανικό πνεύμα, ως προς τα αλλά μένει ο ίδιος ο ελληνικός λόγος. Το βλέπομε αυτό και στην θαυμαστή ευλυγισία και διεισδυτικότητα του, στη μεθοδική πορεία, στην ταυτότητα των λογικών οπλών με τα οποία ίδιος αυτός στο βάθος, επεξεργάζεται το νέο του θέμα... Αυτό το έργο οιστρήλατοι την Ελληνική Ανατολή από το 2ο κιόλας αιώνα και συνεχίζεται σε όλο το Βυζάντιο". [Μελετήματα Χριστιανικής Φιλοσοφίας", Αθηνα 1967, σελ. 174] Το 1952 ο Τατάκης συγκεντρώνει σε έναν τόμο, με τίτλο: Θέματα Χριστιανικής και βυζαντινής φιλοσοφίας [Αθήνα, Έκδοση Αποστολικής Διακονίας, σελ. 208], μια σειρά ειδικών μελετημάτων που οριοθετούν τόσο τον γενικό χαρακτήρα όσο και επιμέρους πτυχές της φιλοσοφικής θεματικής του έργου των Ελλήνων εκκλησιαστικώνΠατέρων. Ακολουθεί, το 1960, το βιβλίο του: Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη [έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών του Institut Francais d' Athenes, σελ. 285], μελέτημα βαθιάς γνώσης και οργανικής αφομοίωσης του έργου των τριών μεγάλων Πατέρων της Καππαδοκίας - Βασιλείου Καισαρείας, Γρηγορίου Ναζιανζηνού και Γρηγορίου Νύσσης - αλλά και πλειάδας των άλλων πνευματικών αναστημάτων της ίδιας γεωγραφικής περιοχής. Το βιβλίο αυτό ήταν πραγματικά μια αιφνιδιαστική καινοτομία στον χώρο της ελληνικής διανόησης, που για πρώτη φορά έβλεπε έναν φιλόσοφο ερευνητή να προσεγγίζει από τη σκοπιά του θεολογικά αναστήματα της Εκκλησίας και να παρουσιάζει την εκπληκτική γονιμότητα της σκέψης τους. Αρκεί να συγκρίνει κανείς το μελέτημα του Τατάκη με τις εργασίες των σύγχρονων του πανεπιστημιακών Πατρολογων της Θεολογικής Σχολής (Δ. Μπαλανου και Κ. Μπονη) για να εκπλαγεί από την υπέροχη του φιλόσοφου τόσο σε επίπεδο επιστημονικής αρτιότητας, όσο και σε αμεσότητα προσωπικού ενδιαφέροντος. Ακολουθεί το βιβλίο: Μελετήματα χριστιανικής φιλοσοφίας (1967) όπου η σκέψη του Τατάκη αποτολμάει πια συμπερασματικές συνθέσεις (Η περί του ανθρώπου διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας - Ο διάλογος χριστιανικού με το ελληνικό πνεύμα, κλπ) ή διευκρινίζει μεθοδολογικές αρχές (Γρηγόριος ο Παλαμάς: μεθοδολογικά - Προμηνύματα του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού στην βυζαντινή φιλοσοφία - Πλωτίνος, πρόδρομος του χριστιανικού μυστικισμού, κλπ). Βυζαντινοί Πλατωνιστές και Αριστοτελιστές Ο Πλήθων, πλατωνιστής, γράφει στην Φλωρεντία (όπου είχε μεταβεί εκεί το 1439 για την Σύνοδο την σχετική με την ένωση των Εκκλησιών) το "Περί ων ο Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται". Ο Θεόδωρος Γάζης, αριστοτελικός, του αντιτίθεται σφόδρα, όπως και ο Γεώργιος Σχολαριος Γεννάδιος με το "Κατά Πλήθωνος αποριών επ' Αριστοτέλη". Ο Πλήθων ανταπαντά το 1450 με το "Προς τας υπέρ του Αριστοτέλους Γεωργίου του Σχολαρίου αντιλήψεις". Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος γράφει στα λατινικά το "Comparatio Platonis et Aristoteles", χαρακτηρίζοντας εγκληματική την πλατωνική ηθική και τον Πλάτωνα "επιζήμιο" για την ανθρωπότητα, ενώ τον Αριστοτέλη "ευεργέτη". Ο Βησσαρίων, μαθητής του Πληθωνος, γράφει το "Έλεγχος των κατά Πλάτωνος βλασφημιών", χωρίς όμως να απορρίπτει τον Αριστοτέλη. [*] Για δες για τι ενδιαφέρονταν και με τι ασχολούνταν οι Έλληνες λόγιοι την ώρα που οι τούρκοι του Πορθητή προήλαυναν! Όλοι οι παραπάνω λόγιοι, και άλλοι (Μανουήλ και Ιωάννης Χρυσολωράς, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, Κωνσταντίνος και Ιωάννης Λάσκαρης, νωρίτερα ο Βαρλαάμ, δάσκαλος του Πετράρχη) διδάσκουν στην Ιταλία, ιδρύουν εκεί δικές τους Σχολές και Ακαδημίες, φέρνουν τους αρχαίους συγγραφείς και τους μεταφράζουν απ' ευθείας από τα Ελληνικά (αντί από τα αραβικά) (κάτι που είχε ξεκινήσει ήδη με τις επαφές Δύσεως και Βυζαντίου μέσω των σταυροφοριών και των εμπορικών συναλλαγών με Βένετους και Γενουάτες), διδάσκουν και την Ελληνική γλώσσα, αναγεννούν τις πλατωνικές σπουδές, οι οποίες, μαζί με τις αριστοτελικές, οι οποίες είχαν διαδοθεί και επικρατήσει από τον 11ο αι. μέσω των αραβικών μεταφράσεων και γεννήσει το ρεύμα του σχολαστικισμού, γεννούν τον ουμανισμό και συνδυαζόμενες φέρνουν την Αναγέννηση. Κατά τον Whitehead, "ολόκληρη η ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψεως είναι μια σειρά υποσημειώσεων στον Πλάτωνα". Και με πρώτη και σημαντικότερη... υποσημείωση τον Αριστοτέλη, έχουμε τα δυο θεμέλια του Ελληνικού, Ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Εάν θεωρήσουμε π.χ. τον μεσαίωνα ως διεστραμμένο πλατωνισμό (δογματική αλήθεια, εξουσιασμός, περιφρόνηση της φύσης και του σώματος και προσκόλληση στον ιδεατό μεταφυσικό κόσμο), ή τηνσύγχρονη εποχή της επιστημονικής μεθόδου και της τεχνολογίας, αλλά και της λογικοκρατίας και του αστοκαπιταλομαρξισμου- νεοταξικο-εξουσιασμου, ως διεστραμμένο αριστοτελισμό, η αλήθεια του αφορισμού του Whitehead είναι προφανής. Και όχι μόνο αυτό. (Βεβαίως το ιδεώδες του Ελληνικού Πολιτισμού δεν είναι διαχωριστικό όπως ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός. Στην Ελληνικότητα συνυπάρχουν αρμονικά το πνεύμα και η ύλη, η επιστήμη και η αρετή, το Απολλώνιων και το Διονυσιακών.) Το σημαντικό μάλιστα είναι ότι όχι μόνο ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός προσφέρουν τις βασικές μεθόδους θεωρήσεως του κόσμου, αλλά ακριβώς η μελέτη των έργων αυτών των δυο κυρίως, αλλά και όλων των υπόλοιπων βέβαια Ελλήνων δημιουργών, ήταν το βασικό αίτιο της πνευματικής και υλικής προόδου, το βασικό αίτιο όλων των φιλοσοφικών και πολιτιστικών ρευμάτων, τάσεων, εξελίξεων της ευρωπαϊκής ιστορίας. Αν θεωρήσουμε ως αρχή της Αναγεννήσεως στην Δύση τον 11ο αιν. (στην Ελλάδα τον 9ο αι.), βασικό αίτιο στην Δύση ήταν η (ατελής βέβαια) γνωριμία με τον Αριστοτέλη, μέσω αραβικών μεταφράσεων, μέσω αραβοκρατουμενης Ισπανίας. Οι Άραβες γνώριζαν ειδικά τον Αριστοτέλη. Η εποχή μέχρι τότε στην Δύση από τον Αυγουστίνο και δώθε ήταν πλατωνική. Η γνωριμία αυτή με τον Αριστοτέλη γέννησε τον Σχολαστικισμό, απόρροια του οποίου είναι η επικράτηση της Λογικής και της επιστημονικής μεθόδου, μέχρι σήμερα (αλλά και πολλά στραβά, στα οποία αναφέρθηκα σε άλλο σημείο). Περισσότερα έργα Ελλήνων σοφών έγιναν εν συνεχεία προσβασιμα μέσω των εμπορικών συναλλαγών του Βυζαντίου με την Βενετία και Γένοβα και των Σταυροφοριών. Όπως είπαμε οι Έλληνες λόγιοι του 14ου-15ου αι. Συνέβαλαν στην ανανέωση των πλατωνικών σπουδών (οι οποίες είχαν παραμεριστεί πλέον από τον Αριστοτελισμό). Έτσι την εποχή αυτή έχουμε μια πιο πλήρη και πιο γνήσια γνωριμία της Δύσης με τον Ελληνικό Πολιτισμό. Οπωσδήποτε η αναζήτηση του ιδανικού, του ωραίου, της αλήθειας, της αρετής, του δικαίου, της ουτοπίας συνιστούν πλατωνισμό. Αυτή η γνησιότερη και πληρέστερη επαφή με το Ελληνικό Πνεύμα (μετά τον αριστοτελισμό και με τον γνήσιο πλατωνισμό, όχι τον διεστραμμένο του μεσαίωνας) ήταν το κύριο αίτιο του ρεύματος του ουμανισμού και της Αναγεννήσεως. (Αργότερα το ιδανικό της Ελληνικότητας διεστραφη εκ νέου από τον αστοκαπιταλομαρξισμο, ο οποίος επικρατεί και σήμερα.) [*] Σχολιαζει ο Ν.Α. Καλογερόπουλος, στο έργο του "Η διαμορφωσις του Ευρωπαϊκού Πνεύματος" (εκδ. "Πολιτικά θέματα", 1995): "Αν ο Ραφαηλος στην "Σχολή των Αθηνών" θέτει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στο ίδιο επίκεντρο, τούτο απηχεί την επίδραση που είχε η διδασκαλία του Βησσαρίωνος κατά την ιστορική εκείνη εποχή. Οι Ευρωπαίοι διψούσαν για μάθηση και για πνευματική πρόοδο, όταν οι Τούρκοι ερήμωναν την κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού από κάθε ικμάδα πνευματικής ζωής. Τούτο συνιστά το μέτρο για την εκτίμηση της θέσεως του Τούρκου στα πεπρωμένα της Ευρώπης."! Βυζάντιο και Αναγέννηση Όταν ο Μανουήλ Χρυσολωράς φθάνει στην Φλωρεντία (1397) και αναλαμβάνει την έδρα στο πανεπιστήμιο της πόλης, ο Leonardo Bruni ή Αρετινος καταλαμβάνεται από ενθουσιασμό: "Σπούδαζα τότε Αστικό Δίκαιο αλλά μετά την άφιξη του Χρυσολωρά βρέθηκα σε δίλημμα. Το θεωρούσα ντροπή να εγκαταλείψω τα Νομικά, αλλά και έγκλημα να χάσω την ευκαιρία να σπουδάσω την ελληνική γραμματεία. Και συχνά έλεγα στον εαυτό μου: εσύ στον οποίον ξαφνικά επιτρέπεται να αντικρίσεις τον Όμηρο, τον Πλάτωνα και τον Δημοσθένη, όπως και τους λοιπούς φιλόσοφους, θα τολμήσεις να λιποτακτήσεις; Επί επτακόσια έτη κανείς στην Ιταλία δεν γνώριζε τα ελληνικά γράμματα. Και κάθε γνώση στην Ιταλία από αυτά προέρχεται. Δόκτορες του Αστικού Δικαίου υπάρχουν παντού. Αλλά εάν ο Δόκτωρ των ελληνικών γραμμάτων εξαφανισθεί, δεν θα βρεις άλλον να σε διδάξει. Οι λόγοι αυτοί με κατέκτησαν και παραδόθηκα στον Χρυσολωρά με τέτοιο ζήλο για μάθηση ώστε όσα συγκέντρωνα την ημέρα, ακολουθούσα κατόπιν κατά την νύκτα, συχνότατα δε και στον ύπνο μου." Ένας άλλος μαθητής του Χρυσολωρά, ο Guarino, γράφει ότι πρέπει να στηθούν για τον δάσκαλο του αψίδες θριάμβου. Λίγες δεκαετίες νωρίτερα, ο Πετράρχης, κατά πολλούς ο βασικότερος πρωτεργάτης της Αναγεννήσεως, εδιδαχθη τα Ελληνικά γράμματα από τον Έλληνα από την Καλαβρία, Βαρλαάμ. Γράφει ο Πετράρχης για τον Βαρλαάμ: "Ήταν πολύ δυνατός στην ελληνική γλώσσα, πλούσιος σε ιδέες και γρήγορος στην σκέψη, εξαιρετικός διδάσκαλος, ο οποίος μου έδωσε την πιο φωτεινή ελπίδα" ("Variarum epistolarum"). Ο Βαρλαάμ δίδαξε και τον Βοκκάκιο, ο οποίος τον χαρακτηρίζει "άνθρωπο με τεράστια μόρφωση" ("De genealogia deorum"). Ο Λεόντειος Πιλάτος, Έλλην από την Καλαβρία όπως και ο Βαρλαάμ, δίδαξε και αυτός τον Βοκκάκιο. Ο τελευταίος χαρακτηρίζει τον δάσκαλο του ως την "μεγαλύτερη αυθεντία στην Ελληνική φιλολογία και μυθολογία" ("De genealogia deorum"). Ο ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΡΩΜΑΝΙΑΣ / ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Του Θωμά Φ. Δρίτσα Ο Χριστιανικός πολιτισμός είναι ένα παραγνωρισμένο και πολλάκις υποτιμημένο κομμάτι της ιστορίας μας. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε αρκετά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, αγνοούμε όμως, το πως ο ελληνιστικός Χριστιανικός πολιτισμός του λεγομένου «Βυζαντίου» (=Ανατ. Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας - Ρωμανίας) αναπτύχθηκε και ποια ήταν τα επιτεύγματα του. Το άρθρο αυτό φιλοδοξεί απλά να «ακουμπήσει» αυτά τα θέματα και να μας ξυπνήσει από τον ιστορικό λήθαργο, εξετάζοντας ορισμένες μόνο όψεις του Ρωμαίικου Χριστιανικού πολιτισμού. Ας δούμε συνοπτικά τα Ιατρικά συγγράμματα, τους ιατρούς και τα νοσοκομεία στη Χριστιανικη Ρωμανία: -η δωδεκάτομη «Παθολογία» του εκ Τράλλεων Αλεξάνδρου όπου δίνονται λεπτομέρειες για 120 εγχειρήσεις, από τη μαστεκτομή ως την αφαίρεση ουρόλιθων -η «Σύνοψη της Ιατρικής» των Νικήτα και Λέοντα (9ος αι.) που αναφέρεται σε χειρουργικά θέματα και εργαλεία. -το «Ιατρικά εκκαίδεκα» του Αέτιου 16 τόμων, εκ των οποίων ο 7ος αφορά την οφθαλμολογία (φάρμακα και επεμβάσεις) -Ο γιατρός Ιωάννης Ακτουάριος τον 14ο αι. πρώτος ανακάλυψε το παράσιτο της ταινίας, τον «τριχοκέφαλον άνισον» -Στην Ρωμανία γίνονταν επιτυχείς εγχειρήσεις δύσκολες, όπως η εγχείρηση διαχωρισμού σιαμαίων τον 10ο αι., ενδοκυστικής λιθοτριψίας εντός της ουροδόχου κύστης (9ος αιώνας) επί του άγιου Θεοφάνη (Βίος και Εγκώμιο συμπλεκόμενον του οσίου πατρός ημών Θεοφάνους τού και Ισαακίου, γραμμένη από τον Νικηφόρο Σκευοφύλακα, που προτάσσεται στην έκδοση της Χρονογραφίας του Θεοφάνη (1), όπου αναφέρεται ότι ειδικά εργαλεία εισήλθαν στην κύστη δια της φυσικής οδού και έτριψαν τους λίθους απαλλάσσοντας τον Θεοφάνη από τη δυσουρία. -Έχουμε επιτυχή διαχωρισμό Σιαμαίων (10ος αιώνας) (2) -Ενδοκαυτηρίαση ουρήθρας Ισαάκιου Α’ Κομνηνού (1057-1059) όπως αναφέρει ο Μ. Γλυκάς [Coprus Scriptorum Historiae Byzantinae, 603-4)] και ο Ιωάννης Κουροπαλάτης [CSHB, 648-9] -Στην Ρωμανία υπήρχαν από τους πρώτους αιώνες ως το 1453 σε όλες τις πόλεις (π.χ. στην Αντιόχεια του 12ου αι. υπήρχαν δύο) «ξενώνες» δηλαδή νοσοκομεία με ιατρικό προσωπικό, νοσοκόμους και χειρούργους ακόμη. Τρανό παράδειγμα, τον 12ο αι. το νοσοκομείο του Παντοκράτορα το οποίο είχε στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. 5 θαλάμους, συνολικά 50 κρεβάτια και 5 επικουρικά ανά θάλαμο, 12 εκ των οποίων για τις άρρωστες γυναίκες, 8 για οφθαλμικές παθήσεις, 13 άντρες γιατροί, μία γυναίκα γιατρός, τέσσερις γυναίκες βοηθοί γιατροί, δύο γυναίκες αναπληρωματικοί βοηθοί (σ.σ. Την ίδια εποχή φραγκολατίνοι θεολόγοι, προσπαθούσαν να αποφασίσουν αν η γυναίκα είναι άνθρωπος, ενώ στην Αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα Ιατρός.) και 2 χειρούργοι, 11 υπηρέτες, 5 πλύντριες, 2 μάγειρους, 2 αρτοποιούς, 1 κλητήρα, 1 θερμαστή, 1 ιπποκόμο για τα άλογα των γιατρών, 1 θυρωρό, 4 σαβανωτές, 1 μυλωνά, 1 καθαριστή αποθηκών, κι έναν για να τροχίζει τα χειρουργικά εργαλεία . Ποια η προσφορά της Ρωμανίας, στην διατήρηση Ελλήνων κλασσικών και της αρχαιοελληνικής παιδείας: «Τουλάχιστον το 75% των γνωστών σήμερα Αρχαίων Ελλήνων κλασσικών συγγραφέων μάς έγιναν γνωστοί μέσω Βυζαντινών χειρογράφων.» (3) «Πολλά από αυτά που ξέρουμε για την αρχαιότητα, ειδικά για την ελληνική και ρωμαϊκή φιλολογία και την ρωμαϊκή νομοθεσία θα είχαν χαθεί παντοτινά, αν δεν υπήρχαν οι λόγιοι και οι αντιγραφείς της Κωνσταντινούπολης» (4) Ο Άγγλος ιστορικός Γίββων, ο μεγάλος ιδεολογικός εχθρός της Ρωμανίας / «Βυζαντίου», αναφέρει: «Το πνεύμα του Ομήρου, του Δημοσθένους, του Αριστοτέλους, του Πλάτωνος, φώτιζε την Κωνσταντινούπολη. Οι πολυάριθμες ερμηνείες και τα σχόλια των Βυζαντινών εις τους κλασσικούς συγγραφείς δεικνύουν με πόση επιμέλεια ανεγινώσκοντο. Οι Έλληνες της Κωνσταντινουπόλεως απεκάθηραν την κοινήν γλώσσαν και ανέκτησαν την εύκολον χρήσιν της γλώσσης των προγόνων αυτών,, η οποία είναι το αριστούργημα του ανθρώπινου πνεύματος. Η γνώσις των υπέροχων διδασκάλων, οι οποίοι είχαν μαγεύσει και διδάξει το μέγιστον από τα έθνη (τους Ρωμαίους) είχε καταστή πολύ κοινή. Η Κωνσταντινούπολη περιέκλειεν εις τον περίβολον αυτής τόσην επιστήμην και τόσα βιβλία, όσα δεν υπήρχαν σε όλας μαζί τας μεγάλας χώρας της Δύσεως» (5) Άλλοι επίσης σημειώνουν: «Η ελληνική παιδεία, παράλληλα προς τον Χριστιανισμό και τη ρωμαϊκη κρατική παράδοση, αποτελεί ένα απο τα κύρια συστατικά στοιχεία του Βυζαντίου. (σ.σ διαβαζε: Ρωμανία) Τα αριστουργήματα της αρχαίας γραμματείας διασώθηκαν επειδή, οι βυζαντινοί γραφείς εξακολουθούσαν να τα αντιγράφουν, ιστορώντας τα μάλιστα με περίτεχνες μικρογραφίες» (6) «Η ελληνική κουλτούρα που γνωρίζουμε είναι η ελληνική κουλτούρα που δε σταμάτησε ποτέ να κεντρίζει το ενδιαφέρον της ανώτερης τάξης της Κωνσταντινούπολης σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Αυτοί οι άνθρωποι ζούσαν στο κλασικό τους παρελθόν με τέτοια φυσικότητα ώστε το μεσαιωνικό Βυζάντιο (σ.σ διάβαζε: Ρωμανία) ποτέ δε γνώρισε μια Αναγέννηση. Οι Βυζαντινοί (σ.σ διάβαζε: Ρωμαίοι) ποτέ δε θεώρησαν ότι το κλασσικό τους παρελθόν είχε πεθάνει, γι’ αυτό και σπάνια επιχείρησαν συνειδητά να το αναστήσουν. Το συντηρούσαν κάθε τόσο με μια ανακάθαρση, κάπως σα τα δημόσια μνημεία που όντας διαρκώς παρόντα ανακαινίζονται κατά καιρούς σε εξάρσεις ζήλου» (7) Jacques Bompaire, καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris IV-Sorbonne: «Τα έργα της αρχαίας Ελλάδας, η παράδοση των αρχαίων ελλήνων διασώθηκαν και έφτασαν ως τη νεώτερη Ευρώπη, την Ευρώπη της Αναγέννησης, βασικά μέσω του Βυζαντίου. (σ.σ διάβαζε: Ρωμανίας) Αυτό οφείλεται κατά πολύ στη γλωσσική συνέχεια, αλλά και στην αδιάλειπτη δράση των αντιγραφέων, βιβλιοθηκάριων, φιλολόγων και συγγραφέων του Βυζαντίου. Χωρίς αυτούς δε θα μας είχαν απομείνει παρά ίχνη ελάχιστα μιας απέραντης κληρονομιάς. Χάρη σ’ αυτούς μάς έμειναν πολλά.» «Η Κωνσταντίνου πόλις καταλήγει ν’ αποκαλείται Δεύτεραι Αθήναι από τον Ιω. Χορτασμένο (8), δάσκαλο του Μάρκου Ευγενικού, του Βησσαρίωνα, του Γεννάδιου Σχολάριου, Χρυσαί Αθήναι από τον ιστορικό της Αλώσεως Δούκα (Δούκας, XXXVIII 8: 339,13: τάς χρυσας όντως Αθηνας τας κοσμουσας τον κοσμον)» (9) «Η βυζαντινή (σ.σ διάβαζε: Ρωμαίικη) αυτοκρατορία παρέμεινε το θεμέλιο του πολιτισμού δια μέσου των δυσχερέστερων χρόνων του βαρβαρισμού στη δυτική Ευρώπη» (10) Ποια ήταν η εικόνα της οικονομίας στην Ρωμανία; Ποια η νομισματική της κατάσταση; «η Κωνσταντινούπολη διατήρησε ανόθευτο το χρυσό «νόμισμα» από την εποχή του Μεγ. Κωνσταντίνου μέχρι του 1078. Στη διάρκεια αυτών των 750 χρόνων, το «νόμισμα» αποτελούσε το μοναδικό αξιόπιστο χρήμα σε όλη την Ευρώπη, αλλά και πέρα απ’ αυτήν (π.χ. στα Αραβικά χαλιφάτα). Το solidus, όπως ήταν η λατινική ονομασία του, περιείχε σταθερά 4,48 γραμμάρια χρυσού και ήταν το καθιερωμένο νόμισμα στις διεθνείς συναλλαγές, το «δολλάριο της μεσαιωνικής περιόδου», όπως σωστά έχει αποκληθεί. Οι υπηρεσίες, οι μισθοί, τα προϊόντα, οι φόροι και τα κατά καιρούς λύτρα σε εχθρούς εκφράζονταν όλα σε «νομίσματα» τα οποία είχαν σταθερή αξία επί οκτώ αιώνες. Πρόκειται για το μακροβιότερο παράδειγμα νομισματικής σταθερότητας σε ολόκληρη την Ιστορία της Ευρώπης.» (11) Η Ρωμανία σίγουρα δεν ήταν κράτος δίχως διανόηση: Το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης ήταν υπό την κρατική φροντίδα (σε αντίθεση με τα πανεπιστήμια της Δύσης που άρχισαν ως εκκλησιαστικά ιδρύματα), σε αυτό δεν διδάχθηκε ποτέ θεολογία, και ως την τελευταία στιγμή του Βυζαντίου ήταν ξακουστό, και πολλοί δυτικοευρωπαίοι πήγαιναν εκεί για να σπουδάσουν. «Γίνεται σήμερα γενικά αποδεκτό -κι αυτό χάρη στις εργασίες του Zachariaw von Lingenthal - ότι η Σχολή του Δικαίου της Κωνσταντινούπολης, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της Σχολής Δικαίου της Bologna. Το καταστατικό αυτής της Σχολής παρουσιάζει χτυπητές ομοιότητες με το αντίστοιχο της Σχολής της Κωνσταντινούπολης· και το σημαντικότερο, οι Ιταλοί καθηγητές οικειοποιήθηκαν τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν οι καθηγητές της Κωνσταντινούπολης. Η επίδραση της Σχολής αυτής έγινε ακόμα περισσότερο αισθητή στις νομικές σπουδές και στη νομοθεσία της μεσημβρινής Ιταλίας και της Σικελίας.» (12) Η προσφορά της Ρωμανίας στις τέχνες και τον πολιτισμό: «Δυο μεγάλα ψέμματα έχουν ειπωθεί σχετικά με τη βυζαντινή ζωγραφική. Πρώτον ότι έμεινε αναλλοίωτη επί αιώνες και δεύτερον ότι εμίσησε τη ζωή και την ηδονή, προσπαθώντας να αποδώσει την ανυπαρξία» (13) «Πάνω σ’ αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή διακρίνομε καθαρά την επίδραση ή καλύτερα την προέχταση του βυζαντινού μέλους. Όχι μόνο εξετάζοντας τις κλίμακες που από το ένστιχτο των λαϊκών μουσικών διατηρούνται αναλλοίωτες, μα ακόμη παρατηρώντας τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο εκτέλεσης. Όλα φανερώνουν την πηγή, που δεν είναι άλλη από την αυστηρή και απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία» (14) Πόσοι γνωρίζουν, άραγε, πως εκτός της εκκλησιαστικής βυζαντινής ελληνικής μουσικής, στην Ρωμανία υπήρχε «κλασσική» κοσμική, μουσική, που σώζεται αυτούσια σε χειρόγραφα; Σχεδόν κανείς «λάτρης του πολιτισμού» δεν ευδόκησε στο αρχαιόπληκτο κράτος μας να ασχοληθεί μαζί της και μόνο μετά από 170 χρόνια χάρη στον Χ. Χάλαρη και τον Π. Ταμπούρη βγήκαν στην επιφάνεια τα θαυμάσια μουσικά έργα των προγόνων μας. Να τι ανάφερε για τη Ρωμαίικη τέχνη ο κορυφαίος Άγγλος «Βυζαντινολόγος» Σερ Steven Runciman: «Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το Βυζάντιο δεν είχε τέχνη. Τότε αυτοί δεν πρέπει να ξέρουν τίποτε από τέχνη. Η βυζαντινή τέχνη ήταν από τις μεγαλύτερες σχολές τέχνης παγκοσμίως. Κανένας αρχαίος Έλληνας δε θα μπορούσε να χτίσει την Αγία Σοφία, αυτό απαιτούσε πολύ βαθιά τεχνική γνώση. Κάποιοι, ξέρετε, υποστηρίζουν, ότι η βυζαντινή τέχνη είναι στατική. Δεν ήταν καθόλου στατική, αλλά ήταν μια σχολή τέχνης από τις σημαντικότερες στον κόσμο, που όσο περνά ο καιρός εκτιμάται όλο και περισσότερο, κι όσοι Έλληνες διανοούμενοι σάς λένε ότι το Βυζάντιο δε δημιούργησε τίποτε, είναι τυφλοί.» (15) Στο λόγο του, όταν πήρε το Νόμπελ λογοτεχνίας στα 1979, ο Οδ. Ελύτης ανέφερε πως ακολούθησε τη μέθοδο του Ρωμανού του Μελωδού, που δημιουργεί σε καθεμιά από τις ωδές ή τα κοντάκιά του μια νέα μορφή. «Στις μέρες μας απομένει μόνον ένα πράγμα να μας θυμίζει την ιδιοφυϊα των Βυζαντινών: η λαμπρότητα της τέχνης τους.» (16) «Νοιώθω το ίδιο, αν ακούσω ένα ζεϊμπέκικο, ένα ποιήμα του Ελύτη ή βυζαντινή μουσική. Υπάρχει ένα φως που ενώνει την αρχαία και την συγχρονη Ελλάδα» (17)Μερικά ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά γεγονότα: -«Είναι συνηθισμένο να θεωρούμε τον «Βυζαντινό» έναν άνθρωπο φανατικά προσηλωμένο σε δογματικές λεπτολογίες και σχολαστικότητες. Μια στατιστική για το εύρος της ενασχόλησης με τη θεολογία δείχνει πως, με χονδρικούς υπολογισμούς, η αναλογία των συγγραφέων που ασχολήθηκαν με τη θεολογία στο σύνολο των βυζαντινών λογίων δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 2/5 περίπου» (18) -H πρόοδος της μηχανικής των, Χριστιανών πια, Ρωμαίων ήταν τόση που υπάρχουν δεκάδες γραπτές μαρτυρίες από τον 4ο ώς τον 14ο αιώνα (π.χ. Χρυσόστομος, PG 58, 522. Θεοφάνης, 172,9¸265,3. Τζέτζης, Χιλιάδες, χιλ. 5, ιστορ. 17, στιχ. 618. Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, 2, 377, 16. Αρμενόπουλος, Εξάβιβλος, 2,4,28) για τριώροφες, τετραώροφες και πενταόροφες οικοδομές, ιδιωτικές και πολυκατοικίες. Νόμοι του 5ου αιώνα απαγόρευαν το ύψος των ιδιωτικών οικοδομών να υπερβαίνει τα 25 περίπου μέτρα. -Στην Χριστιανική Ρωμανία πρωτάρχισε ο δημόσιος φωτισμός των πόλεων τις νύχτες. Την Κωνσταντινούπολη έκανε πρώτη πόλη του φωτός ο έπαρχός της Κύρος (19). Το ίδιο συνέβαινε και στην Αντιόχεια (20), στην Καισάρεια (21) και συνεχίστηκε καθ’ όλη την εποχή του Ρωμαίικου κράτους -Οι γυναίκες της Ρωμανίας δε θεωρήθηκαν ανάξιες να κατέχουν το ύψιστο αξίωμα απλά επειδή ήταν γυναίκες. Τέσσερις Ρωμηές αυτοκράτειρες κυβέρνησαν μόνες τους - δίχως να έχουν σύζυγο - χωρίς να φέρει κανείς αντίρρηση λόγω του φύλου τους. Η Ζωή (914-919), η Ειρήνη (797-802), Θεοδώρα και Ζωή (1042), Θεοδώρα (1054-1056). «Συνταγματικός φραγμός δεν υπήρχε. Και στο τέλος αιτία της πτώσης της [Ειρήνης] ήταν περισσότερο η κακή της υγεία παρά το φύλο της. Ποτέ οι βασιλείες αυτές των γυναικών δε θεωρήθηκαν παράνομες» (22). Αυτά στη Δυτική Ευρώπη έγιναν μόνο μετά από 500 χρόνια, οπότε από τότε και μετά μόνον βρίσκει κανείς γυναίκες βασίλισσες. Και δεν μετρούμε και τις γυναίκες που ουσιαστικά κυβερνούσαν έχοντας κάποιον άνδρα ως ανδρεικελο μπροστά, για λόγους «δημοσίων σχέσεων». Δεν λέμε βεβαίως πως η κατάσταση της Γυναίκας, ήταν όπως σήμερα. Αλλά ο Χριστιανισμός, ανέδειξε την γυναίκα και την απελευθέρωσε από τον αρχαίο ειδωλολατρικό σοβινισμό. Ο Δημόκριτος, έλεγε: «η γυναίκα να μην εξασκείται στο ρητορικό λόγο, γιατί είναι κακό πράγμα» (23) και: «Είναι η πιο μεγάλη προσβολή για τον άντρα να κυβερνάται από γυναίκα» (24). -Στην Κωνσταντινούπολη επί Θεοδόσιου Β΄ υπήρχαν οκτώ μεγάλα δημόσια λουτρά και 153 ιδιωτικά σε οικείες, φιλανθρωπικούς οίκους και μοναστήρια. Τα μεγαλύτερα (που είχαν ονόματα όπως Ζεύξιππος, Αχιλλεύς, Καμίνια) μπορούσαν να εξυπηρετήσουν ως και 2.000 λουόμενους. Τα ιδιωτικά λουτρά χτιζόταν ακόμη και στη στέγη των πλουσίων σπιτιών, οπότε με σωλήνες (ανεπτυγμένη υδραυλική) ανέρχονταν το προς λούσιμο νερό (25) -Στην Χριστιανική Ρωμανία για την ασφάλεια των πολιτών κατά τη νύχτα και την δίωξη των συμμοριών συστάθηκε αστυνομικό σώμα υπό τον νυχτέπαρχο (26) -Μεγάλο κεφαλαίο στην Ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η μεταλαμπάδευση του Ελληνικού Φωτός της Ρωμηοσύνης σε όλη την Ευρώπη από τις Ελληνίδες πριγκίπισσες που παντρεύτηκαν ξένους ευγενείς Όταν ο Όθων Β΄ παντρεύτηκε την πορφυρογέννητη πριγκίπισσα Θεοφανώ, ακολουθώντας την αποφασιστική αυτή γυναίκα, πλήθος Έλληνες από την Ανατολή και τη νότιο Ιταλία ήρθαν στο βορρά και ακολούθησαν την αυλή στην Γερμανία. Εκεί η Θεοφανώ σκανδάλισε τους κατοίκους διότι έκανε μπάνιο (Στην Κωνσταντινούπολη του 12ου αι. υπήρχαν 33 δημόσια λουτρά, και κατά μέσο όρο οι Ρωμηοί λούονταν σε αυτά 3 φορές την εβδομάδα!) και φορούσε μεταξωτά. φριχτές συνήθειες που την έστειλαν στην κόλαση (την είδε εκεί σε όραμα της μια φραγκοπαπική μοναχή!) (27). Το ίδιο ακριβώς έπαθε και η εξαδέλφη της η Μαρία Αργύρη, που έκαμε τον Πέτρο Δαμιανό να φρίξει, επειδή έφερε πιρούνια στην Βενετία. Πάντως, δεν είναι όλοι οι δυτικοί αχάριστοι, όπως ίσως να νομίζουν κάποιοι. Αρκετοί αναγνωρίζουν την προσφορά της Ρωμανίας στην εξέλιξη τους. Ιδιαίτερα οι Γερμανοί. Ο R. von Vaitzeker, τότε πρόεδρος της Γερμανίας, σε λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών (1992), εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι «ο πολιτισμός στην Γερμανία εισήχθη από το Βυζάντιο στα τέλη του 10ου αιώνος» Σημειώσεις 1. Theophanis Chronographia, de Boor, II, Teubner, Lipsae 1885, 23 2. G. Pentogalos-J. Lascaratos, Bulletin of the History of Medicine, 58 (1984), 99-102. L.J. Bliquez, Two lists of Greek Surgical Instruments and the State of Surgery in Byzantine Times, Symposium on Byzantine Medicine, DOP 38 (1984), 187-204 3. History of Libraries in the Western World, Michael H. Harris, Scarecrow 1995 4. J.J. Norwich, «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ Γκοβοστη, Δ’ εκδοση,1997 5. Ε. Γίββων «Παρακμή και πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» 6. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» της εκδοτικής Αθηνών, τομ. Ζ΄ σελ 17 7. Π. Μπράουν ο Κόσμος της Ύστερης Αρχαιότητας, 150-750 μ.Χ., εκδ. Αλεξάνδρεια 8. Ιω. Χορτασμένου, Επιστ. 44, (εκδ. H. Hunger, Wien 1969, σ. 200): τάς δευτερας Αθήνας 9. Βασιλακοπούλου, «Η ελληνική παιδεία στο Βυζάντιο», Φαινόμενα Νεοειδωλολατρίας, εκδ. Θεοδρομία, σ. 280 10. A History of Science, Cambridge 1946, p. 47 11. «Ρωμηοσύνη η Βαρβαρότητα» του οικονομολόγου Αναστ. Φιλιππίδη, για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε: «Οικονομική Ιστορία του Βυζαντίου«, ένα ογκώδες συλλογικό έργο πού εκδίδεται ταυτόχρονα στα ελληνικά από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας και στα αγγλικά από το Dumbarton Oaks Center του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, http://www.doaks.org/ehbvol.html 12. Η Βυζαντινή Φιλοσοφία, Β.Ν. Τατάκη, εκδ. Εταιρίας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977, σ. 177 13. Γ. Τσαρούχη, «αγαθόν το εξομολογείσθαι» 14.Μάνος Χατζιδάκις, «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι» 15. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/runciman_interview.html, Πηγή: www.flash.gr, «Σερ Στήβεν Ράνσιμαν: Χρειαζόμαστε την πνευματική μετριοφροσύνη«, 6/11/2000, Επιμέλεια: Λαμπρινή Χ. Θωμά 16. J.J. Norwich, «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου», εκδ Γκοβόστη, Δ΄ εκδοση, 1997 17. Ζακ Λακαριέρ, εφημερίδα «Τα Νέα», 12/6/2002 18. Hans-Georg Beck, Η βυζαντινή Χιλιετία, εκδ. Μορφωτικού ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, σ. 237 19 Πασχάλιον Χρονικόν, 588, 11 20. Λιβάνιος, Προς Θεοδόσιον κατά Τισαμενού, 37 21. Ευάγριος, Εκκλ. Ιστ. PG 86, 2867 22. Στ. Ράνσιμαν, Βυζαντινός πολιτισμός, εκδ. Γαλαξίας, σ. 78 23. Δημόκριτος Απ. 110 24. Δημόκριτος, Απ. 111 25. Ιωάννη Λυδού, Περί Αρχών, 186, 89 26. Βασιλικά, 6,5,2. Μαλάλας 479,8 27. Ράνσιμαν Στήβεν, «Βυζαντινός Πολιτισμός», Αθήνα, 1979 σελ 335
