Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟ ΠΑΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ (ΛΕΟΝΤΙΟ) 6-7-2014

• Την Κυριακή 6 Ιουλίου 2014 τελέσθηκε Θεία Λειτουργία στο ιστορικό εξωκκλήσι του Λεοντίου "Άγιος Ανδρέας". 
• Στο χώρο εκείνο, σύμφωνα με ζωντανή παράδοση όλης της περιοχής συνελήφθη από τους Ρωμαίους στρατιώτες ο Πρωτόκλητος των Αποστόλων, ο Άγιος Ανδρέας. 
• Ο Απόστολος Ανδρέας όταν έφθασε στην Πάτρα, σε μεγάλη ηλικία, δεν δίδαξε μόνο στην πόλη των Πατρών, αλλά μετέφερε το μήνυμα του Ευαγγελίου σε όλη την ευρύτερη περιοχή. Έτσι έφτασε και μέχρι το Λεόντιο που ήταν κέντρο της ορεινής περιοχής Νοτίως και Ανατολικώς  του Παναχαϊκού και στο δρόμο της εποχής που ογηγούσε από τη Χαλανδρίτσα για τα Καλάβρυτα. 
• Στο ενδιάμεσο, μεταξύ Χαλανδρίτσας και Λεοντίου, υπάρχει μέχρι σήμερα περιοχή, που ανήκει στην κοινότητα Μοιραλίου και ονομάζεται "Αγιαντρειάς". Εκεί υπάρχει πηγή, (βρύση) και  πιο δίπλα υπήρχαν από παλιά δύο χάνια για τους στρατοκόπους. Η ονομασία, αλλά και τα ερείπια Εκκλησίας αφιερωμένης στον Άγιο Ανδρέα (Αγιαντρειάς) που υπάρχουν, φανερώνουν ότι ο Άγιος Ανδρέας πέρασε από εκεί και αγίασε και τον τόπο εκείνο. 
• Στο Λεόντιο, στην περιοχή "Πάτημα" ή "Αχνάρι" έφτασε και δίδαξε ο Πρωτόκλητος μαθητής του Κυρίου μας. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες του ανθύπατου Αιγεάτου τον κυνήγησαν για να τον συλλάβουν. Ήταν αρχές Νοεμβρίου και οι γεωργοί όργωναν και έσπερναν τα χωράφια τους. Ο Άγιος Ανδρέας συνάντησε ένα γεωργό που έσπερνε εκεί. Τον παρακάλεσε να μην τον μαρτυρήσει στους Ρωμαίους και ανέβηκε σε ένα δένδρο, μια Αγριαπιδιά, μάλιστα του είπε να πει στους Ρωμαίους, αν τον ρωτήσουν, ότι αυτός που κυνηγούσαν πέρασε όταν έσπερνε. 
• Έφτασαν οι στρατιώτες και τον ρώτησαν αν είδε κάποιο φυγάδα, αυτός απήντησε ότι πέρασε όταν έσπερνε, γύρισε πίσω του και είδε ότι το στάρι που έσπειρε προηγουμένως, όχι μόνο είχε φυτρώσει, αλλά είχε φτάσει μέχρι το γόνατό του. Ζωντανό και μεγάλο το θαύμα του Αγίου Ανδρέου, αλλά μικρός ο γεωργός. Τελικά τον πρόδωσε δείχνοντάς τον με τη βουκέντρα του, ή σύμφωνα με άλλη παράδοση σηκώνοντας το πόδι του. Έτσι συνελήφθη στο Λεόντιο ο Απόστολος Ανδρέας, μεταφέρθηκε στην Πάτρα και καταδικάσθηκε από τον Αιγεάτη σε σταυρικό θάνατο.
• Στη Θεία Λειτουργία έλαβαν μέρος ο Αρχιμ. π. Προκόπιος Κόρδας, εκπρόσωπος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών κ.κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, ο Αρχιερατικός Επίτροπος Φαρρών Πρωτοπρεσβ. π. Δημήτριος Παπαγεωργίου και ο εφημέριος του χωριού π. Αντώνιος Παρασκευόπουλος. 
• Παρευρέθησαν ο Δήμαρχος Ερυμάνθου κ. Αθανάσιος Καρπής, οι Βουλευτές κ. Αθανάσιος Νταβλούρος και κ. Βασίλειος Χατζηλάμπρου, καθώς και ο Αρεοπαγίτης κ. Αθανάσιος Γεωργόπουλος.
• Μετά τη Θεία Λειτουργία ακολούθησαν χαιρετισμοί, κεράσματα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο των απανταχού Λεοντιτών και πρόγραμμα παραδοσιακών χορών με νέους και νέες του Λεοντίου φορώντας παραδοσιακές στολές.- 

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΗ ΕΚΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΟΥ ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΠΑΤΡΩΝ ΣΤΙΣ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ 10-18/6/2014

Αγία Σοφία

Με τις ευχές του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, η ενορία του Αγίου Ανδρέου Πολιούχου Πατρών, πραγματοποίησε προσκυνηματική εκδρομή στα μέρη εκείνα που μεγαλούργησε ο Ελληνισμός, τα αγίασε η Ορθοδοξία μας και άφησαν έντονες μνήμες και ζωντανά σημάδια παρουσίας.

Εμείς, ευλαβείς προσκυνητές, επιστρέφομε στις αλησμόνητες πατρίδες, κάνοντας αισθητή την παρουσία μας εκεί και δίνοντας το μήνυμα ότι «Η Ρωμανία (δεν)  πάρθεν», «αλλά ανθεί και φέρει κι άλλο».  

Στην εκδρομή συμμετείχαν οι Ιερείς του Ι. Ναού Πρωτοπρεσβ. π. Νικόλαος Σκιαδαρέσης, προϊστάμενος, ο Πρωτοπρεσβ. π. Δημήτριος Παπαγεωργίου και Πρεσβ. π. Σπυρίδων Αλεξανδρής.

ΤΡΙΤΗ 10-06-2014: Ξεκινήσαμε από την Πάτρα το πρωί της 10^ης Ιουνίου, ζητώντας την ευλογία του προστάτου και πολιούχου μας Αγίου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, που είναι και ιδρυτής της μητρός μας Εκκλησίας, της Κωνσταντινουπόλεως.

Αφού φθάσαμε στα Γιάννενα πήραμε την Εγνατία οδό κάνοντας μια μικρή στάση στη Βυζαντινή Βέροια για ανάπαυση και φαγητό.

Πρώτος σταθμός μας το βράδυ για διανυκτέρευση η πόλη της Κομοτηνής. Η Κομοτηνή είναι πρωτεύουσα της Θράκης και βρίσκεται στο βόρειο-ανατολικό τμήμα της Ελλάδας, στο νομό Ροδόπης.  Η πόλη είναι επίπεδη, χτισμένη μέσα στον Θρακικό κάμπο και στους πρόποδες της οροσειράς της Ροδόπης, σε υψόμετρο 32-38 μ. Η ρυμοτομία της είναι ακανόνιστη και δαιδαλώδης, κυρίως στην παλιά πόλη. Η αγάπη των κατοίκων για το ωραίο φαίνεται από τα υπέροχα αρχοντικά. Ο πληθυσμός της είναι περίπου 50.000 κάτοικοι. Αριθμός όμως που αυξάνει σημαντικά αν προστεθούν οι περίπου 8.000 φοιτητές που διαμένουν στην πόλη. Αξιοθέατα:  Το φρούριο, το Βυζαντινό τείχος, ο πύργος του ρολογιού, η αγορά την οποία επισκέπτονται κάτοικοι και από άλλες πόλεις, ο Δημοτικός κήπος κ.λ.π.

ΤΕΤΑΡΤΗ 11-06-2014: Πρωινό ξεκίνημα. Σε μικρό χρονικό διάστημα και αφού περάσαμε την ωραία Αλεξανδρούπολη φθάσαμε στα σύνορα, στους Κήπους του Έβρου. Μετά τις σχετικές διατυπώσεις περάσαμε τον Έβρο που είναι το φυσικό σύνορο Ελλάδος και Τουρκίας. Προσφέραμε στους φαντάρους μας που στέκουν άγρυπνοι φρουροί των συνόρων μας, αλλά και της ακεραιότητας της πατρίδας μας διάφορα γλυκίσματα και τσιγάρα, τα οποία δέχθηκαν με χαρά και ευχαρίστηση. Περνώντας τα Τούρκικά σύνορα, το ίδιο πράξαμε και με τους Τούρκους φαντάρους, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την παιδεία και τον πολιτισμό μας, αλλά και πως στις σχέσεις μας πρέπει να πρυτανεύει η αγάπη και η ειλικρίνεια. 

Πρώτος μας σταθμός για φαγητό και μικρή ανάπαυλα η ωραία πόλη της Ραιδεστού.

Η Ραιδεστός (σημερινή ονομασία Τεκιρντάγ) είναι αρχαία Ελληνική πόλη στην Ανατολική Θράκη, που κτίστηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα από Σάμιους αποίκους.

Η Ραιδεστός ανέπτυξε αξιόλογο πολιτισμό, άκμασε ιδιαίτερα κατά τους βυζαντινούς χρόνους και έγινε έδρα του Μητροπολίτη Ηρακλείας. Στη σύγχρονη ιστορία άλλαξε διαδοχικά κυρίαρχους αρκετές φορές. Στον πρώτο βαλκανικό πόλεμο (1912) καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους και την ξαναπήραν οι Τούρκοι το 1913. Το 1920 προσαρτήθηκε στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, επεστράφη μαζί με ολόκληρη την Ανατολική Θράκη στην Τουρκία, στην οποία ανήκει έκτοτε. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μάλιστα, απέκτησε ομοιογενή Τουρκικό πληθυσμό.

Η σημερινή πόλη έχει πληθυσμό γύρω στις 100.000 κατοίκους, που ασχολείται κυρίως με το εμπόριο.

Επόμενη πόλη που συναντήσαμε  ήταν η Συληβρία που βρίσκεται 55 χλμ. δυτικά της Κωνσταντινούπολης. Η παλιά πόλη ήταν κτισμένη σε έναν απότομο βράχο κοντά στη θάλασσα. Τα Βυζαντινά της τείχη σώζονται ακέραια. Από τις 22 Εκκλησίες που υπήρχαν εντός των τειχών της, μετά την κατάκτηση από τους Οθωμανούς, στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα είχαν απομείνει μόνο 14.

Η Σηλυβρία κατοικούνταν κυρίως από χριστιανούς, ήταν πλούσια πόλη με μεγάλη αγορά και αρκετούς ανεμόμυλους. Οι κάτοικοι ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο, την αμπελουργία, την κτηνοτροφία τη γαλακτοκομία, τη ναυτιλία και την αλιεία. Το 1892 κατοικούσαν 550 ελληνόφωνες οικογένειες. Λειτουργούσε Αστική Σχολή με 80 μαθητές, Νηπιαγωγείο με 150 μαθητές και τρεις δασκάλους και Παρθεναγωγείο με 150 μαθήτριες. Το 1922 οι Έλληνες κάτοικοί της καταφύγανε στην Ελλάδα. Εδώ  γεννήθηκε και ο Άγιος Νεκτάριος (1846 -1920).

Αφήνουμε τη Σηλυβρία και σε μία ώρα περίπου συναντάμε την Βασιλεύουσα, την Πόλη των Πόλεων, την πραγματική πόλη του φωτός. Ρίγη συγκινήσεως μας περιέλουσαν αντικρίζοντας από μακριά τον τρούλο της Αγια-Σοφιάς.

Πρώτη μας επίσκεψη ήταν η Ιερά Μονή του Βαλουκλή, έξω από τα τείχη, όπου και οι τάφοι των Πατριαρχών.

Κτίσθηκε αρχικά από τον αυτοκράτορα Λέοντα Α΄ τον 5^ο μ.Χ. αιώνα και είχε αφιερωθεί στην Παναγία. Το κτιριακό συγκρότημα καταστράφηκε πολλές φορές από σεισμούς ή πυρκαγιές στη διάρκεια αλλεπάλληλων επιδρομών. Η σημερινή μορφή της Μονής διαμορφώθηκε τον 19^ο αιώνα. Η σημερινή εκκλησία χτίσθηκε το 1833.

Τάφος Πατριάρχου ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Α΄

Στο βάθος της αυλής προς τα δεξιά μια σκάλα οδηγεί στην υπόγεια δεξαμενή στην οποία κολυμπούν κόκκινα ψάρια. Από δω πήρε το όνομα Μπαλουκλή που προέρχεται από τουρκική λέξη και σημαίνει «με ψάρι».  Η φήμη της Μονής από τα Βυζαντινά χρόνια ήταν διαδεδομένη σ’ όλο τον Χριστιανικό κόσμο.

Εδώ πολλοί Βυζαντινοί Αυτοκράτορες, όπως ο Ιουστινιανός έρχονταν με προσευχές και τάματα για να γιατρευτούν, κι εδώ το 1453, κατά την παράδοση, ο ηγούμενος τηγάνιζε ψάρια όταν του έφεραν το νέο την άλωσης. Δεν το πίστεψε και είπε ότι αν τα ψάρια ζωντανέψουν και πέσουν μέσα στη δεξαμενή, τότε κι αυτός θα το πιστέψει. Έτσι κι έγινε, τα ψάρια ζωντάνεψαν κι έπεσαν στη δεξαμενή και κολύμπησαν. Η παράδοση λέει ότι όταν και το τελευταίο ψάρι από αυτά που ζωντάνεψαν πεθάνει, τότε η Πόλη θα απελευθερωθεί.

Στον προαύλιο χώρο της Μονής υπάρχουν τάφοι Πατριαρχών, Φαναριωτών  και επιφανών Ελλήνων της Πόλης. Η Μονή έγινε γνωστή και από το διήγημα της  Μαρίας Ιορδανίδου «ΛΩΞΑΝΔΡΑ» που ερχόταν πολλές φορές να προσευχηθεί στην Παναΐα, την Υπέρμαχο Στρατηγό και προστάτη της Πόλης.

Κατεβήκαμε στο Αγίασμα, ψάλλαμε ύμνους στην Παναγία μας και ζητήσαμε τη βοήθειά της, όχι μόνο για μας, αλλά και για το Έθνος μας και ιδιατέρως για τον Ελληνισμό της Πόλης, κάνοντας ενδόμυχα την ευχή να αναστηθεί ο ηγούμενος και να συνεχίσει το μισοτελειωμένο του τηγάνισμα.

Η Αγία Σοφία από το Βόσπορο

Η συνέχεια του προγράμματος ήταν μικρή κρουαζιέρα με πλοιάριο στο Βόσπορο.

O Βόσπορος αποτελεί ένα στενό πορθμό που χωρίζει το Ευρωπαϊκό τμήμα της Τουρκίας από το Ασιατικό, συνδέοντας την λεκάνη της Προποντίδας (θάλασσα του Μαρμαρά) με τον Εύξεινο Πόντο.

Έχει μήκος 30 χλμ. με μέγιστο πλάτος 3,700 μ. στη βόρεια είσοδο, και ελάχιστο πλάτος 750 μ. μεταξύ του Anadoluhisar (Κάστρο της Ανατολίας) και του Rumelihisar (Κάστρο της Ρωμυλίας). Το βάθος κυμαίνεται από 36 έως 124 μέτρα.
Οι δύο Ήπειροι συνδέονται με δύο κρεμαστές γέφυρες. Η πρώτη έχει μήκος 1074 μέτρα και ολοκληρώθηκε το 1973. Η δεύτερη έχει μήκος 1090 μέτρα, και ολοκληρώθηκε το 1988, περίπου πέντε χλμ. βόρεια της πρώτης γέφυρας.

Ελληνικά χωριά, όμορφα σπίτια - επαύλεις, ιστορικά κτίρια, φρούρια και φανταστική θέα κάνουν τον Βόσπορο ανεπανάληπτο.

ΠΕΜΠΤΗ 12-06-2014: Επίσκεψη στα Πριγκιπόνησια.

Πριγκηπόνησα, ένα σύμπλεγμα από εννέα νησιά και δύο βραχονησίδες.

Απέχουν από την Πόλη 20 μίλια. Από τα εννέα νησιά μόνο τα τέσσερα είναι κατοικήσιμα η Πρώτη,   η  Αντιγόνη, η Χάλκη και η Πρίγκηπος, που όπως λέει και το δημοτικό τραγούδι: «Αυτά τα τέσσερα νησιά μορφαίνουνε την Πόλη».

Μπροστά στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης

Το όνομα τους το πήραν διότι στα Βυζαντινά χρόνια χρησίμευαν ως τόπος αναψυχής, αλλά και εξορίας για τους βυζαντινούς πρίγκιπες.

Πρώτη μας στάση το νησί της Χάλκης. Γραφικό νησί με ωραία σπίτια και βίλες. Στο κέντρο δεσπόζει η Εκκλησία, σημάδι της έντονης παρουσίας των Ελλήνων στο νησί.

Από την προκυμαία με τα πόδια ή με μόνιππα αμαξάκια, ανηφορίζουμε τον λόφο των Νυμφών, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η Πατριαρχική Θεολογική Σχολή της Χάλκης που στεγάζεται στην Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος.

Προσκυνήσαμε στο καθολικό της Ι. Μονής και επισκεφθήκαμε τη Θεολογική Σχολή, μπήκαμε στα γραφεία και στις αίθουσες. Όλα είναι έτοιμα και περιμένουν τη στιγμή που θα δοθεί η άδεια από τις Τουρκικές αρχές για να ξαναλειτουργήσει. 

Στην άμαξα για τον Άγιο Γεώργιο Κουδουνά

Συναντήσαμε τον Σχολάρχη της Σχολής, τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Προύσσης κ. ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟ. Μας καλοδέχθηκε και μας μίλησε για την προσφορά της Σχολής. Πήραμε την ευλογία του και κατηφορίσαμε με ανάμικτα συναισθήματα για το λιμάνι. Εκεί πήραμε το καραβάκι και αναχωρήσαμε για την Πρίγκηπο που είναι και το μεγαλύτερο νησί και σφίζει από ζωή.  Πριν το 1922 ζούσαν εδώ περίπου 15.000 κάτοικοι, οι περισσότεροι Ρωμιοί. Πολλοί Έλληνες είχαν τα εξοχικά τους εδώ, όπως και στα άλλα νησιά.

Θρησκευτικό κέντρο του νησιού είναι η Ιερά μονή του Αγίου Γεωργίου του Κουδουνά, την οποία σέβονται και οι Τούρκοι. Την ημέρα του πανηγυριού και πολλοί Τούρκοι ανηφορίζουν με τάματα, αλλά και τις καθημερινές συναντάς μέσα στο ναό μουσουλμάνους να προσεύχονται!!!

 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13-06-2014:  Πρώτη μας επίσκεψη ήταν το κέντρο και η καρδιά της Ορθοδοξίας, το ιστορικό Φανάρι, η έδρα του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου.

Προσκυνήσαμε στον πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου τα ιερά λείψανα της Αγίας Ευφημίας, της Αγίας Σολομονής και της Αγίας Θεοφανούς Α΄ συζύγου του αυτοκράτορος Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, καθώς επίσης και μέρος από την στήλη της φραγγελώσεως του Κυρίου μας. 

Το βόρειο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Τρείς Ιεράρχες. Σ’ αυτό  βρίσκεται και η εικόνα της Παναγίας της Κυζίκου, που είναι γνωστή ως Παναγία η Φανερωμένη και δύο αλαβάστρινες λειψανοθήκες με ιερά λείψανα των Αγίων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του
Χρυσοστόμου.

Με τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ

Ώρα 10 π.μ. ανεβήκαμε στην αίθουσα του θρόνου και γίναμε δεκτοί από τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟ. Μας υποδέχθηκε με μεγαλοπρέπεια, αλλά και δωρική λιτότητα. Μας καλοσώρισε στην Πόλη μας, γιατί η Κωνσταντινούπολη είναι η πόλη κάθε Έλληνα και κάθε Ορθόδοξου χριστιανού. Εκεί χτυπά ασταμάτητα από το 330 μ.Χ. η καρδιά της Ορθοδοξίας. Μας μίλησε για το έργο το οποίο επιτελείται εκεί, αλλά και το ρόλο της πρωτόθρονης Εκκλησίας μας στο χριστιανικό και παγκόσμιο γίγνεσθαι.

Εκ μέρους μας, ο Πρωτοπρεσβ. π. Νικόλαος Σκιαδαρέσης, ευχαρίστησε τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη, για την τιμή που μας έκαμε και ευχήθηκε   ο Κύριος να τον ενδυναμώνει και να του χαρίζει εν υγεία πλείστα όσα χρόνια και ως καλός οιακοστρόφος να πηδαλιουχεί το καράβι της Εκκλησίας μας.

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας των Βλαχερνών ήταν η επόμενη επίσκεψή μας. Είναι από τα σημαντικότερα Ορθόδοξα προσκυνήματα της Πόλης. Βρίσκεται στις Βλαχέρνες, την περίφημη συνοικία της Κωνσταντινούπολης, όπου εκτός του ναού υπήρχε και το ονομαστό Παλάτι των Βλαχερνών.

Ο Ναός έγινε γνωστός από την παλιά και θαυματουργή εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, που παριστάνει την Θεοτόκο όρθια δεομένη με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, έχοντας στο στήθος της εγκόλπιο με τον Ιησού.

Την εικόνα αυτή ο Πατριάρχης Σέργιος κατά την πολιορκία της Πόλης από τους Πέρσες και Αβάρους το 626 μ.Χ.  λιτάνευε στα τείχη και η Παναγία έκανε το θαύμα της και σώθηκε η Κωνσταντινούπολη. Τότε όλοι οι κάτοικοι της Πόλης πήγαν στο ναό της Παναγίας και όλη τη νύχτα όρθιοι έψαλαν για πρώτη φορά τον Ακάθιστο Ύμνο. 

Συγκινημένοι από την ιστορία μας και τα άπειρα θαύματα της Παναγίας μας, μεταφερθήκαμε νοερά στα Βυζαντινά χρόνια και ψάλαμε και μείς εκεί τον ύμνο της «Τη Υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια...».

Η Μονή της Χώρας: Ήταν το επόμενο προσκύνημά μας. Σημαντικότατο βυζαντινό μνημείο, του οποίου οι τοιχογραφίες και τα μωσαϊκά διατηρούνται σε πολλή καλή κατάσταση και μας δείχνουν κάτι από το μεγαλείο της Βυζαντινής τέχνης και κυρίως της Παλαιολόγιας τέχνης.

Ο ναός χτίσθηκε τον 4^ο αιώνα μ.Χ. έξω από τα  Κωνσταντίνεια τείχη της Πόλης και επειδή τα μέρη εκτός των τειχών λέγονταν «χώρα» ονομάσθηκε Μονή της Χώρας. Μετά τον 5^ο αιώνα και το κτίσιμο των Θεοδοσιανών τειχών βρέθηκε εντός της πόλης, διατήρησε  όμως το αρχικό της όνομα.

Ιησούς Χριστός, η χώρα των ζώντων

Τον 14^ο αιώνα, ο Θεόδωρος Μετοχίτης, Μέγας Λογοθέτης του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄, μόνασε εκεί και πρόσθεσε τον εξωνάρθηκα και το παρεκκλήσιο. Μεταξύ 1315 και 1321 ιστορήθηκε ο ναός με τα καταπληκτικά ψηφιδωτά και τις νωπογραφίες που θαυμάζουμε σήμερα, εκπληκτικά δείγματα της Παλαιολόγειας τέχνης.

Το 1452 στο ναό αυτό είχε τοποθετηθεί από τους κατοίκους της Πόλης η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, με την ελπίδα να προστατεύσει την άμυνα της πόλης και να εμψυχώνει τους αμυνόμενους υπερασπιστές της πόλης.

Η Ανάστασις από το παρεκκλήσιο της Μονής Χώρας

Το 1453 μετά την άλωση εγκαταλείφθηκε για να μετατραπεί το 1511 σε τζαμί. Το 1765 τα μωσαϊκά και οι νωπογραφίες καλύφθηκαν με κονίαμα.

Τα έτη 1948 – 1959 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης του μνημείου και καθαρισμού των ψηφιδωτών και νωπογραφιών του ναού, από το Αμερικανικό Βυζαντινό Ινστιτούτο. Τα ψηφιδωτά του ναού είναι μοναδικά, τόσο ως προς την θεματολογία και την κατανομή τους, όσο και προς τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν.

Πρόκειται για τα αντιπροσωπευτικότερα και λυρικότερα δείγματα της Παλαιολόγειας αναγέννησης στην τέχνη. Ιδιαίτερα τα ψηφιδωτά του κυρίως ναού απεικονίζουν σκηνές που σπάνια απεικονίζονται στις Εκκλησίες, όπως τα γεγονότα πριν τη γέννηση της Παναγίας (προσευχές της Αγίας Άννας, ασπασμός προπατόρων, κλπ.), τα γεγονότα κατά τη γέννηση του Χριστού, πλήθος από τα θαύματά του καθώς και εξαιρετικής ομορφιάς ψηφιδωτές εικόνες της Παναγίας και του Χριστού ως «Χώρα των ζώντων». Πολλά θέματα είναι παρμένα από τα Απόκρυφα.  

Από τον ψηφιδωτό διάκοσμο

Ο χώρος από μόνος του αναδύει κατάνυξη και ψυχική ανάταση και μας καλεί ευλαβικά ως προσκυνητές να επισκεφτούμε το χώρο και να αναπολήσουμε παλαιές δόξες. Δεν θέλαμε να φύγουμε. Μέναμε και θαυμάζαμε. Όμως μας περίμενε για επίσκεψη το σύμβολο της ορθοδοξίας και του Ελληνισμού, η ΑΓΙΑ –ΣΟΦΙΑ. 

Η Αγια Σοφιά

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ: Ο πρώτος ναός χτίσθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, δηλαδή στον Ιησού Χριστό. Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 404 και ξαναχτίσθηκε από τον Θεοδόσιο τον Β΄. Και αυτός ο ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά πάλι το 532 με τη Στάση του Νίκα.

Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός αποφάσισε αμέσως την ανέγερση νέου περικαλλούς ναού, όμοιός του που να μην υπάρχει. Κύριος αρχιτέκτονας για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας επιλέχθηκε ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις, ο ικανότε­ρος, όπως λέγεται, αρχιτέκτονας και μη­χανικός του αιώνα. Πρώτος απ' όλους τους Έλληνες χρησιμοποίησε τη δύναμη του ατμού.

«Ένας άνδρας» λέει ο Αγαθίας «ικανός να μιμηθεί σεισμούς και κεραυνούς». Συνεργάτης του ήταν ο Ισίδωρος από τη Μίλητο.

Έχει γραφεί ότι ένας άγγελος αποκάλυψε στον αυτοκράτορα τα σχέδια της Αγίας Σοφίας μέσα σε όνειρο, όχι βέβαια στο σύνολο τους και με κάθε λεπτομέρεια, αλλά εκείνη τη μοναδική ιδέα, την κύρια σύλληψη, που οι αρχιτέκτονες αργότερα θα ανέπτυσσαν και θα της έδιναν μορφή.

Κι αυτή ήταν η ιδέα ενός τρούλου, που θα είχε τη μεγαλύτερη δυνατή διάμετρο, που θα ήταν τμήμα του μεγαλύτερου δυνατού κύκλου, θα υψωνόταν σε μεγάλο ύψος και θα υποβασταζόταν από όσο το δυνατόν λιγότερα στηρίγματα. Η αποκάλυψη δεν βρισκόταν στην απλή σύλληψη ενός τρούλου - που δεν αποτελούσε νέα ιδέα, έστω κι αν στη συνέχεια μονοπωλήθηκε σχεδόν από μία και μοναδική σχολή - αλλά στο τελειότερο συνταίριασμα όλων αυτών των όρων. Ο Ανθέμιος δεν θα ανέπτυσσε απλώς ένα ήδη υπάρχον σύστημα ούτε και θα γινόταν ταπεινός αντιγραφέας του. Η βυζαντινή αρχιτεκτονική με το έργο αυτό έφτασε στο αποκορύφωμά της και από εκεί διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο, σε Ανατολή και σε Δύση.

Εσωτερικό Αγια Σοφιάς

Όταν κανείς εισέρχεται στο Ναό μένει έκθαμβος από τη μεγαλοπρέπεια και ατενίζει τον ύψους 55 μέτρων τεράστιο τρούλο, πλάτους 32 μέτρων, πού στηρίζεται σε τέσσερις μεγάλες αψίδες, οι οποίες πάλι βαστάζονται από τέσσερις ογκώδεις πεσσούς.

Η Αγία Σοφία είναι ο τύπος της θολωτής βασιλικής, γνωστός στην Μικρά Ασία από τον 5ο αιώνα. Η διακόσμηση πού κάλυπτε το εσωτερικό του Ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με την αρχιτεκτονική του. Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα, διακοσμημένοι με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο.

Η Αγία Τράπεζα ήταν κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και έλαμπε διακοσμημένη με σπάνια κοσμήματα και σμάλτο, ενώ το Ιερό ήταν στολισμένο με μεταξωτά και χρυσά κεντήματα. Ο τεράστιος πολυέλαιος με τα χιλιάδες κεριά φώτιζε το Ναό, ο οποίος φωτιζόταν και στο εξωτερικό του κατά τη διάρκεια της νύκτας και έκανε την Εκκλησιά να λάμπει με πύρινη λαμπρότητα και να αναγγέλλει στους ναυτικούς από μακριά τη δόξα της Αυτοκρατορίας και το τέλος του ταξιδιού τους.

Ο Μ. Κων/νος ποσφέρει την Πόλη και ο Ιουστιανιανός το ναό στην Παναγία

Οι διαστάσεις του Ναού είναι: Το μήκος του ναού από τη βασιλική πύλη μέχρι την κορυφή της αψίδας του ιερού είναι 80,90 μ., το πλάτος 69,5 μ. και το ύψος από το δάπεδο μέχρι την κορυφή του τρούλου 55,6 μ. Η διάμετρος του τρούλου είναι 32 μ. και το ύψος αυτού 13,8 μ. Οι δύο τελευταίες διαστάσεις προδίδουν ότι ο τρούλος δεν είναι ημισφαιρικός.

Ο ιστορικός Θεοφάνης και ο ανώνυμος χρονογράφος περιγράφουν τα εγκαίνια που τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Τότε και σύμφωνα με το θρύλο, μόλις ο Ιουστινιανός αντίκρισε τελειωμένο το Ναό προχώρησε μόνος μέχρι τον άμβωνα, άπλωσε τα χέρια του προς τον ουρανό και ανέκραξε: «Δόξα τω θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών!».

Δέος μας διαπέρασε  μόλις περάσαμε τη βασιλική πύλη. Μεταφερθήκαμε νοερά στα Βυζαντινά χρόνια, είδαμε τον Πατριάρχη, τον Αυτοκράτορα, τους αξιωματούχους, τους αγγέλους να ψάλλουν μαζί με διακόνους και τους ψάλτες «κι απ’ την πολλή την ψαλμωδιά σείονταν οι κολόνες...».

Σταματήσαμε σε μια άκρη στο γυναικωνίτη και ψάλλαμε τρισάγιο «υπέρ μακαρίας μνήμης και αιωνίου αναπαύσεως πάντων των υπέρ της πίστεως και της πατρίδος πεσόντων πατέρων και αδελφών»  καθώς επίσης και τον παιάνα «Τη Υπερμάχω στρατηγώ...»!

Όσο και να μείνεις μέσα στο Ναό αυτό δεν τον χορταίνεις και όσες φορές και να τον επισκεφτείς. Όμως ο χρόνος περνάει και μας περίμενε η Βασιλική Δεξαμενή του Ιουστινιανού.

Κινστέρνα του Ιουστινιανού:  Η μεγαλύτερη από τις 60 δεξαμενές που χτίστηκαν κατά την Βυζαντινή περίοδο. Η είσοδός της βρίσκεται απέναντι από την Αγία Σοφία και υδροδοτούνταν από το υδραγωγείο του Ουάλεντος.

            Κτίσθηκε το 532 μ. Χ από τον Ιουστινιανό μέσα σε λίγους μήνες, είναι σκεπαστή  και χρησιμοποιήθηκε έως τον 16^ο αιώνα.

            Έχει έκταση 10.000 τ.μ. με χωρητικότητα 80.000 κυβ. μέτρων, αποτελείται από 336 κίονες με 8μ. ύψος  Το όλο συγκρότημα μοιάζει με δάσος από κίονες. Έχει μήκος 143μ. και πλάτος 65μ., ενώ οι τοίχοι της δεξαμενής έχουν πάχος 4,8μ.

            Μεγάλο μέρος της δεξαμενής είναι κατασκευασμένο από ερείπια παλαιότερων κτιρίων, πιθανότατα γιατί επρόκειτο για υπόγειο, μη ορατό κτίσμα, αν και ορισμένα στοιχεία του αρχιτεκτονικού διάκοσμου είναι αξιοσημείωτα. Δύο κίονες, που στηρίζονται σε αρχαίες Ελληνικές βάσεις και βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά της κινστέρνας, υποβαστάζονται από ογκόλιθους, όπου έχουν σκαλιστεί δύο ανάγλυφες κεφαλές Μέδουσας, η μία ανάποδα και η άλλη στο πλάι. Οι κίονες ίσως προέρχονται από κάποιο αρχαίο νυμφαίο.

         

   Ο Μέγας Ιππόδρομος: Ο Ιππόδρομος της Πόλης γειτνίαζε με το «Ιερό Παλάτιο», την έδρα των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. Χτίστηκε την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου ως αντίστοιχος του Ιπποδρόμου της Ρώμης, στη θέση παλαιότερου Ιππόδρομου που κτίσθηκε το 203μ.χ. από τον Σεπτήμιο Σέβηρο. Σε αυτόν δίνονταν αγώνες και εδώ δοξάζονταν από το λαό νίκες αυτοκρατόρων και στρατηγών.

            Κατά καιρούς κοσμήθηκε από τους Αυτοκράτορες με λαμπρά μνημεία που και σήμερα διασώζονται κατά το πλείστον.

Σε αυτόν τον χώρο  έπαιρναν το Αυτοκρατορικό χρίσμα οι εκάστοτε Αυτοκράτορες πριν στεφθούν επίσημα και από τον Πατριάρχη στην Αγιά Σοφιά κι εδώ εκφραζόταν το λαϊκό αίσθημα μέσω των ποικίλων αγωνισμάτων και ο λαός απευθυνόταν στον Αυτοκράτορά του.

Από τον χώρο αυτό ξεκίνησε και η Στάση του Νίκα  το 532μ.χ. αρχικά ως αντιπαράθεση των δύο κυριότερων παρατάξεων του Ιπποδρόμου των Βένετων και των Πράσινων, για να εξελιχθεί σε στάση κατά του ίδιου του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού και να απειλήσει τον θρόνο του.

Με το πέρασμα όμως των αιώνων και την σταδιακή παρακμή του Βυζαντινού κράτους έχασε τη σημασία του και αφέθηκε στην φθοροποιό μανία του χρόνου.

Σήμερα σώζεται μόνο ο αγωνιστικός χώρος διαμορφωμένος ως πάρκο μεταξύ των σημερινών κεντρικών μνημείων και της πόλης. Στο χώρο σώζονται η στήλη του Θεοδοσίου, ο χάλκινος τρίποδας των Δελφών και η στήλη του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (κτιστή στήλη).

Στο χώρο του Ιπποδρόμου ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Μέγας είχε μεταφέρει και στήσει το Χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός από την Ολυμπία, το οποίο κατέστρεψαν οι Φράγκοι το 1204 με την άλωση της πόλης για να πάρουν το χρυσό και το ελεφαντοστούν.

ΣΑΒΒΑΤΟ  14-06-2014: Πρωινή αναχώρηση για τα παράλια της Μ. Ασίας. Πρώτη μας επίσκεψη η Νίκαια της Βιθυνίας και συγκεκριμένα ο Ιερός Ναός της του Θεού Σοφίας στον οποίο συνεκλήθησαν η Α΄ και η Ζ΄  Οικουμενικές Σύνοδοι.

Η Νίκαια είναι χτισμένη στην Ανατολική όχθη της Ασκανίας λίμνης. Χτίστηκε πιθανότατα το 316 π.Χ. Ονομάστηκε Νίκαια ύστερα από τη νίκη του Λυσιμάχου επί του Αντιγόνου (301 π.Χ.) και έγινε πρωτεύουσα του Βασιλείου της Βιθυνίας. Κατόπιν πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων και έπειτα των Βυζαντινών. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας η Νίκαια έγινε η πρωτεύουσα του κράτους των Λασκάρεων και έδρα του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μέχρι το 1261 οπότε ανεκτήθη η Κωνσταντινούπολη από τους Φράγκους. Σ΄  αυτή βασίλεψε ο άγιος αυτοκράτορας Ιωάννης Βατάτζης (1193  -  1254).  

 Το 1330 καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς και έγινε πρωτεύουσα του κράτους τους. Αργότερα παρήκμασε και έγινε ένα ασήμαντο χωριό. Σήμερα είναι πρωτεύουσα της ομώνυμης Επαρχίας στο Νομό Προύσης.

Εσωτερικό Αγ. Σοφίας στη Νίκαια Βιθυνίας

Ο σημερινός ναός της Αγίας Σοφίας εμφανίζεται από το 780, δυστυχώς το 2011 μετατράπηκε πάλι σε τζαμί.

Προύσα: Η αρχαία Προύσα ιδρύθηκε στη νότια πλαγιά του βουνού Όλυμπος, από τον βασιλιά της Βιθυνίας, Προυσία Α΄ (236 - 180 π.Χ.).

Ξεχωριστή ακμή είχε η Προύσα στον 18ο και 19ο αιώνα. Η Προύσα αποτελούσε ξεχωριστό εμπορικό κέντρο μεταξιού και μπαχαρικών. Σημαντικό μέρος του εμπορίου βρισκόταν στα χέρια των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Εβραίων (οι Έλληνες ήταν 5.500, οι Αρμένιοι 7.500 και οι Εβραίοι 3.000).

Αξιόλογη ήταν και η Ελληνική παιδεία. Το 1804 λειτουργούσε η Σχολή της Προύσας, απ' όπου αποφοίτησαν οι λόγιοι Νικόλαος Κριτίας και Χρύσανθος Καμαράσης. Το 1874 η «Γενική Φιλανθρωπική Εταιρεία Βιθυνίας» ίδρυσε την «Κεντρική Σχολή» (μέσης εκπαίδευσης) κι από το 1903 ως τη Μικρασιατική Καταστροφή λειτούργησαν τα «Ευγενίδεια Εκπαιδευτήρια», πνευματικός φάρος της περιοχής.

Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, οι Έλληνες της Προύσας κατέφυγαν στα Μουδανιά και στην Κίο, κι από κει στην Ελλάδα. Σε κάποια γειτονιά της Προύσας υπάρχουνε ακόμα μερικά Ελληνικά σπίτια και το «μαυσωλείο» του Καραγκιόζη.

ΣΜΥΡΝΗ: Πρόκειται για μία από τις αρχαιότερες πόλεις και λιμένες της Μεσογείου, της αρχαίας Ιωνίας. Ιδρύθηκε περί το 3000 π.Χ. και επέζησε μέχρι σήμερα. Στη μακραίωνη ιστορία της έχει αλλάξει δύο θέσεις. Η πρώτη των προϊστορικών χρόνων που αναφέρει ο Στράβων ως "Παλαιά Σμύρνη" και η δεύτερη που έκτισε ο Μέγας Αλέξανδρος και οι επίγονοι αυτού κατά την Ελληνιστική περίοδο. Κατοικήθηκε από Ελληνικούς πληθυσμούς από την αρχαιότητα μέχρι και την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922.

Σμύρνη, το Ρολόϊ

Ο χριστιανικός πληθυσμός της Σμύρνης είχε υποστεί σφαγές και πριν το 1922. Η πρώτη ήταν κατά τα Ορλωφικά το 1770. Τότε είχαν συρρεύσει στη Σμύρνη περί τους 4.000 ενόπλοι μουσουλμάνοι από διάφορα μέρη, με σκοπό να αντιμετωπίσουν τυχόν απόβαση των Ρώσων. Όταν την 8 Ιουλίου έγινε γνωστή η καταστροφή του Οθωμανικού στόλου στη ναυμαχία του Τσεσμέ, ο μουσουλμανικός όχλος επιδόθηκε για εκδίκηση σε σφαγή Ελλήνων και άλλων χριστιανών, ακόμα και Ευρωπαίων. Κατά την εκτίμηση του Γάλλου προξένου Peyssonnel σφαγιάστηκαν 1000-1500 άτομα. Τότε ο αριθμός των Ελλήνων στην πόλη ανερχόταν σε περίπου 20.000 άτομα.

Σφαγές εναντίον Ελλήνων και άλλων χριστιανών έγιναν επίσης κατά την Επανάσταση του 1821.

Η Καταστροφή της Σμύρνης: Η καταστροφή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου Ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη Μικρά Ασία και μετά την είσοδο του Τουρκικού στρατού, του ιδίου του Κεμάλ και των ατάκτων του στην πόλη.

 Η φωτιά άρχισε αρχικά από την Αρμενική συνοικία και συγκεκριμένα μετά την ανατίναξη της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου από τους Τούρκους, όπου είχαν καταφύγει γυναικόπαιδα. Με τη βοήθεια του ευνοϊκού για τους Τούρκους ανέμου (που έπνεε αντίθετα από την Τουρκική συνοικία) και της βενζίνης με την οποία οι Τούρκοι (Τσέτες) ράντιζαν τα σπίτια, η φωτιά κατέκαψε όλη την πόλη, εκτός από τη μουσουλμανική και την Εβραϊκή συνοικία, και διήρκεσε από τις 13 έως τις 17 Σεπτεμβρίου του 1922.

Ελάχιστα Ελληνικά απομεινάρια σώζονται από την άλλοτε όμορφη πόλη της Ιωνίας, τα οποία είναι ικανά με την αρχοντιά τους να μας προϊδεάσουν για το πνευματικό και πολιτιστικό επίπεδο του Ελληνισμού της Ιωνίας.

ΚΥΡΙΑΚΗ 15-06-2014: Πρωινή αναχώρηση για τον αρχαιολογικό χώρο της Εφέσου.

Έφεσος, το Βουλευτήριο

Η αρχαία Έφεσος βρίσκεται 56 χιλιόμετρα νότια της Σμύρνης. Ιδρύθηκε το 10ο αιώνα π.Χ. ως Ιωνική αποικία. Ο μύθος λέει πως ιδρυτής της πόλεως ήταν ο Άνδροκλος, γιος του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου, στον τόπο όπου του υπέδειξε το μαντείο των Δελφών. Άλλος μύθος αναφέρει ότι ιδρύθηκε από τις Αμαζόνες.

Προς τιμήν της θεάς Άρτεμιδος χτίστηκε ο περίφημος  ναός της, που αποτελούσε ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου και καταστράφηκε το 356 π.Χ..  Σε όλες τις περιόδους της αρχαιότητας, η Έφεσος απετέλεσε ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα, αλλά και μία πρότυπη κοινωνία όπου η εκπαίδευση έπαιζε πρωταρχικό ρόλο, ενώ υπήρξε το προπύργιο των δικαιωμάτων των γυναικών. Τα πρώτα χρόνια της Βυζαντινής εποχής, η  Έφεσος διατήρησε την αίγλη της, μέχρι τον καταστροφικό σεισμό του 614, που σηματοδότησε την αρχή της παρακμής της.

Έφεσος, η οδός των Κουρητών

Οι προσχώσεις του ποταμού Κάϋστρου είχαν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση της πόλης από τη θάλασσα σε απόσταση 5 χιλιομέτρων και κατά συνέπεια την απώλεια του λιμανιού στο Αιγαίο Πέλαγος. Έτσι, όταν η Έφεσος καταλήφθηκε από τους Σελτζούκους Τούρκους το 1090, δεν ήταν παρά ένα μικρό χωριουδάκι.  Και τον 15ο αιώνα εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους κατοίκους της.

Οι πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές στην Έφεσο έγιναν το 1863, όταν Βρετανοί επιστήμονες άρχισαν να ψάχνουν για το ναό της Αρτέμιδος. Μέχρι σήμερα, μόλις το 15% έχει ανασκαφεί και θεωρείται η πόλη με τα περισσότερα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά ερείπια στην ανατολική Μεσόγειο. Σε πολύ καλή κατάσταση παραμένει το αρχαίο θέατρο, χωρητικότητας 25.000 θέσεων, αυτό σημαίνει ότι η Έφεσος στην ακμή της είχε 250.000 κατοίκους, στο οποίο σήμερα πραγματοποιούνται παραστάσεις.

Τα κυριότερα αξιοθέατα η περίφημη Βιβλιοθήκη του Κέλσου, η αγορά, το βουλευτήριο, τα ερείπια του Ναού της Αρτέμιδος, το Ωδείο και ο Ναός του Αδριανού, η οδός των Κουρητών, το άγαλμα της Νίκης κ.λ.π.

, Έφεσος η  Βιβλιοθήκη του Κέλσου

Στο θέατρο της Εφέσου ο Απόστολος Παύλος το 53-55 μ.Χ. ξεκίνησε τη διδασκαλία του, που οδήγησε σε εξέγερση των χρυσοχόων, με επικεφαλής κάποιο Δημήτριο, επειδή ο Παύλος ισχυρίστηκε ότι οι θεοί που φτιάχτηκαν από ανθρώπινα χέρια, δηλαδή τα είδωλα, ήταν ψεύτικοι θεοί, μια ευθεία απειλή κατά της Αρτέμιδος της Εφέσου. Οι εξεγερθέντες συγκεντρώθηκαν στο θέατρο με κραυγές: «Μεγάλη η Άρτεμις της Εφέσου!»

Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε γρήγορα στην πόλη, παρά τους διωγμούς και τα μαρτύρια των χριστιανών στο ειδικά διαμορφωμένο στάδιο. Ο σεισμός του 262 και η καταστροφή του Αρτεμισίου υπήρξε σημάδι για την αδυναμία της θεάς. Στον 4ο αιώνα, ο Δημέας υπερηφανεύεται ότι έδιωξε την εικόνα της δαιμονικής Αρτέμιδος από τη θέση που κατείχε στην πύλη του Αδριανού και την αντικατέστησε με το Χριστιανικό σταυρό.

Η Έφεσος είναι μια από τις εφτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως και εδώ συνήλθε η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος το 431 μ.Χ.

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Εφέσου

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΕΦΕΣΟΥ:

 α) Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Παναγίας, όπου συνεκλήθη η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος. Σώζεται το σύνθρονο, κίονες από το τέμπλο, η μεγάλη μονολιθική φιάλη του αγιασμού κ.λ.π. χώροι.

β) Βασιλική Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου: Κατασκευάστηκε έπειτα από εντολή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού στη θέση ενός παλαιότερου οικοδομήματος πάνω από τον τάφο του Ευαγγελιστού Ιωάννου και αποτελεί ένα από τα επιφανέστερα δείγματα της Ιουστινιάνειας ναοδομίας.

Στο ναό προσαρτήθηκε ένα οκταγωνικό βαπτιστήριο τον 5ο αιώνα κι ένα σκευοφυλάκιο με τρούλο στα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 7ου αιώνος. Το δάπεδο του ναού ήταν στρωμένο με ψηφιδωτά που σχημάτιζαν γεωμετρικά σχέδια και μαρμαροθετήματα, ενώ οι τοίχοι καλύπτονταν με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Το μεγαλύτερο μέρος του μαρμάρινου διάκοσμου είχε γίνει από Κωνσταντινουπολίτες τεχνίτες. Οι βάσεις, οι κίονες και τα κιονόκρανα του κυρίως ναού φέρουν τα μονογράμματα του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας.

Συγκλονισμένοι από τα λαμπρά έργα που δημιούργησαν οι πρόγονοί μας και στην Ελληνιστική αλλά και στη Βυζαντινή περίοδο, αναχωρήσαμε από την Έφεσο με βαθιά θλίψη. Σήμερα τα εκμεταλλεύονται και τα οικειοποιούνται άλλοι.

Επόμενος σταθμός μας ήταν το μικρό και πολύ γραφικό χωριουδάκι της Διδούς Σωτηρίου το Κιρκιτζέ. Εκεί ο χρόνος δεν έχει περάσει. Σταμάτησε το 1922. Τα δρομάκια, οι αυλές, τα σπίτια, τα μαγαζάκια, τα καφενεδάκια, είναι όπως τότε. Παντού ακούς Ελληνικά. Στα καφενεία προσφέρεται  καφές ψημένος στην άμμο που μοσχοβολάει. Ήταν αδιανόητο να μην  τον δοκιμάσουμε.

ΔΕΥΤΕΡΑ 16-6-2014:  Πρωινή αναχώρηση για άλλη μια ιστορική πόλη του Ελληνισμού, την Πέργαμο. 

Η ιστορία της πόλης αρχίζει στις αρχές του 4ου αιώνα π.χ και κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Μυσίας.

Στα 293 π.Χ. ο βασιλιάς Λυσίμαχος ασφάλισε στο οχυρό του λόφου τους θησαυρούς του και ανάθεσε στο στρατηγό του Φιλέταιρο να τους φυλάει. Ο Φιλέταιρος, μετά το θάνατο του Λυσίμαχου και με τα 9.000 τάλαντα των θησαυρών, ποσό τεράστιο για την εποχή του, ίδρυσε το μικρό κρατίδιο της Περγάμου, που το κράτησε μέχρι το θάνατό του. Ο Άτταλος Α΄, ο απόγονός του, χρησιμοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού για να εξωραΐσει την Πέργαμο κι ο Ευμένης Β΄, ο διάδοχός του, έχτισε ένα πλήθος ναών και δημόσιων κτηρίων και ανάμεσά τους τον περίφημο βωμό της Περγάμου.

Η Πέργαμος καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους και έγινε το μεγαλύτερο εμπορικό, πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο της Μ. Ασίας. Η βιβλιοθήκη της ήταν από τις μεγαλύτερες του κόσμου, αλλά ο Αντώνιος χάρισε τα βιβλία της στη βασίλισσα της Αιγύπτου, την Κλεοπάτρα. Στην Πέργαμο άκμασε και ο διάσημος γιατρός της αρχαιότητας Γαληνός, ανδριάντας του οποίου υπάρχει στην πόλη.

Μετά την επανάσταση των Περγαμηνών κατά των Ρωμαίων (88 μ.Χ) και την επανάσταση του Μακρίνου, δολοφόνου του Καρακάλλα (117 μ.Χ.), η Πέργαμος απογυμνώθηκε από τα αξιολογότερα μνημεία τέχνης, τα οποία μεταφέρθηκαν στη Ρώμη. Τον 7ο αιώνα έγινε Βυζαντινή επαρχία και στα 1401 καταστράφηκε εντελώς από τον Ταμερλάνο και έμεινε για έναν αιώνα έρημη και ακατοίκητη, μέχρι που στα 1450 οι Τούρκοι ξανάχτισαν την πόλη στους πρόποδες του λόφου. Σήμερα έχει πληθυσμό περίπου 55.000 κατοίκων.

Στην κορυφή του λόφου βρίσκεται η αρχαία πόλη και Ακρόπολη, ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της Περγάμου.

Στο ψηλότερο σημείο της Ακρόπολης δεσπόζει ο πάλλευκος ναός του Τραϊανού, στον οποίο διασώζονται έξι κίονες στην πρόσοψη και άλλοι εννιά στις μεγάλες πλευρές. Από το ιερό της θεάς Αθηνάς σώζεται μόνο το βάθρο του, μαζί με κάποιους λιγοστούς κίονες, ενώ από τον περίφημο Βωμό του Σωτήρος Διός, οι Γερμανοί αρχαιολόγοι άφησαν μόνο ένα μέρος του βάθρου. Το υπόλοιπο μνημείο, κομμένο σε κομμάτια, στάλθηκε μέσα σε ξύλινα κιβώτια στο Βερολίνο.

Το Γυμνάσιο, το Ωδείο, ο ναός της Δήμητρας, η Άνω Αγορά και ο ναός του Διονύσου συμπληρώνουν τον κατάλογο των μνημείων.

Άξιο θαυμασμού είναι το Θέατρο της πόλης, (χωρητικότητας 10.000 θέσεων), που βρίσκεται λαξευμένο σε μια εξαιρετικά δύσκολη θέση, σε μια απόκρημνη πλαγιά του λόφου, είναι πολύ κατακόρυφο.

Πέργαμος, Ρωμαίικος μαχαλάς

Στην παλιά πόλη συναντούμε την Κόκκινη Βασιλική (Σεράπειο), το μεγαλύτερο κτίριο της πόλης. Χτισμένο στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., το τεράστιο αυτό ορθογώνιο οικοδόμημα ήταν αρχικά αφιερωμένο στον Αιγύπτιο ειδωλολατρικό θεό Σέραπι, το οποίο τον 4ο αιώνα μ.Χ. μετατράπηκε σε Χριστιανική Εκκλησία αφιερωμένη στη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, ενώ οι Τούρκοι αργότερα το έκαναν τζαμί.

Γύρω από την Κόκκινη Βασιλική βρίσκεται ο ρωμαίικος μαχαλάς, που διατηρεί σχεδόν ακέραιη την παραδοσιακή του φυσιογνωμία.

ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ:  Ο δεύτερος σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος της πόλης είναι το φημισμένο Ασκληπιείο. Κτίστηκε τον 4ο αιώνα π.Χ. και λειτουργούσε (όπως όλα τα Ασκληπιεία της αρχαιότητας) ως ιατρική σχολή-νοσοκομείο. Από το εκτεταμένο συγκρότημα ναών, ιατρικών χώρων, ιαματικών λουτρών, ιερών και το θέατρο, συμπεραίνουμε ότι ο χώρος ήταν αξιόλογος και δεχόταν επισκέψεις από όλο τον Ελληνιστικό και Ρωμαϊκό χώρο.

ΑΪΒΑΛΙ: Αποχαιρετούμε την ωραία Πέργαμο και παίρνουμε το δρόμο για το Αϊβαλί, τις Ελληνικές Κυδωνίες. Αντικρίζοντας την ήρεμη και γαλήνια μικρή πόλη χωσμένη στην αγκαλιά του Αιγαίου Πελάγους θυμόμαστε  το ωραίο Σμυρναίικο τραγούδι: 

«Το καθρεφτάκι σου παλιό - και πίσω απ’ τη θαμπάδα
      η Σμύρνη με το Κορδελιό -και η παλιά Ελλάδα.

 

          Μουτζουρωμένο το γυαλί - μα πίσω απ’ τους καπνούς του
           βλέπει ο Θεός το Αϊβαλί - και σταματάει ο νους του».  

Το Αϊβαλί είναι μία πόλη που βρίσκεται στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, απέναντι από τη Λέσβο. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από την τουρκική λέξη ayva (αϊβά), που σημαίνει «κυδώνι», αφού τόσο ο καρπός όσο και το όστρακο αφθονούν στην περιοχή.

Είναι μία από τις νεότερες πόλεις της περιοχής, ιδρυμένη από κατοίκους της Λέσβου στο τέλος του 16ου αιώνα με αρχές του 17ου, που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Η ταχύτατη ανάπτυξη που γνώρισε η πόλη, την κατέστησαν από τα μέσα του 18ου αιώνα σε ένα πολύ σημαντικό οικονομικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το Αϊβαλί αναγνωρίστηκε ως μία αμιγώς χριστιανική κοινότητα, η οποία δραστηριοποιήθηκε πολύ στη διάδοση της επιστήμης, του πολιτισμού και των γραμμάτων, ιδρύοντας την Ακαδημία των Κυδωνιών, ένα από τα πιο αξιόλογα εκπαιδευτικά ιδρύματα του σκλαβωμένου Ελληνισμού.

Στις 2 Ιουνίου του 1821 η πόλη καταστράφηκε από τον Τουρκικό στρατό, ως αντίποινα για την πυρπόληση της Τουρκικής φρεγάτας  στη Λέσβο. Οι κάτοικοί της κατέφυγαν στα νησιά και στην Πελοπόννησο και έλαβαν μέρος στην Επανάσταση. Το 1827 άρχισε η επάνοδος των προσφύγων στο Αϊβαλί και άρχισε η ανοικοδόμηση της πόλης. Σε λιγότερο από 50 χρόνια η βιοτεχνία, εμπόριο και η ναυτιλία παρουσίασαν ραγδαία ανάπτυξη. Στις 16 Μαΐου 1919, ο Ελληνικός στρατός απελευθέρωσε το Αϊβαλί, και κατόπιν ακολούθησαν τα γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής τον Αύγουστο του 1922, όπου Τουρκικά στρατεύματα μπήκαν στην πόλη και επιτέθηκαν στον πληθυσμό της, στέλνοντας τους άντρες σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στο εσωτερικό της χώρας, ενώ τα γυναικόπαιδα κατέφυγαν στη Λέσβο και σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος.

Οι Εκκλησίες στο Αϊβαλί: Ανάμεσα από εμπορικά μαγαζάκια και παραδοσιακά καφενεία, βρίσκεται η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (19ος αι.) με νεοκλασικά στοιχεία, σήμερα είναι το Τσιναρλί Τζαμί και διακρίνεται σχεδόν από παντού. Η Εκκλησία του Αϊ  Γιάννη στο κέντρο του Αϊβαλιού,  έγινε το Σαατλί Τζαμί το 1928. Το ένα από τα δύο καμπαναριά του διατηρήθηκε ενώ το άλλο έγινε μιναρές. Υπάρχει ακόμη η Εκκλησία του Ταξιάρχη στο φαρδύ σοκάκι με το γκρεμισμένο καμπαναριό  και το Αγίασμα της Αγίας Φωτεινής με τις Κορινθιακές κολόνες, το οποίο θεωρείται και από τους ντόπιους θεραπευτικό, ιδίως για τις παθήσεις των ματιών.

Περπατήσαμε στα στενά σοκάκια του Αϊβαλιού, κάναμε βόλτα στην παραλία με τα ωραία μαγαζιά (ψαροταβέρνες) πάνω στη θάλασσα, κάναμε βόλτα στα καντούνια και στο παζάρι. Τα πάντα, όπου και να πήγαμε, όπου και να σταματήσαμε, μας θύμιζαν Ελλάδα.

Κάποιος ρώτησε τον ξεναγό που είναι η Ελληνική συνοικία; Η απάντηση ήταν άμεση. Δεν υπάρχει Ελληνική συνοικία, όλο το Αϊβαλί κατοικείτο από Έλληνες και μέχρι σήμερα δεν έχει αλλάξει απολύτως τίποτε. Τα πάντα έχουν διατηρηθεί όπως τα άφησαν οι Έλληνες που ξεριζώθηκαν. Σήμερα η πόλη έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο.

Απέναντι από το Αϊβαλί είναι τα Μοσχονήσια τα οποία και επισκεφθήκαμε. 

Τα Μοσχονήσια είναι συστάδα νησίδων της Μικράς Ασίας. Στα αρχαία χρόνια τα έλεγαν Εκατόνησα, Νησιά του Εκάτου, του Απόλλωνα, ή Νησιά της Εκάτης, δηλαδή του Φεγγαριού. Το Μεγάλο Μοσχονήσι είναι το μόνο που κατοικείται. Εκεί ήταν το ιερό του Απόλλωνα του 4ου αι. π.Χ. και σύμφωνα με τα ευρήματα το έλεγαν Νάσος, δηλαδή Νησί. Από τη Νάσο ήταν ο Αλκίβιος ο κιθαρωδός και ο Αλκίβιος ο αγαλματοποιός.

 Το μεγαλύτερο από τη συστάδα των Μοσχονησίων, με έκταση 23 τ. χλμ., συνδέεται οδικώς με το Αϊβαλί μέσω της νησίδας Κρεμμύδι. Πριν από την Καταστροφή ο πληθυσμός του ήταν καθαρά Ελληνικός και στηριζόταν στην αλιεία, στη σπογγαλιεία και στη γεωργία. Οι κάτοικοι του Μοσχονησίου ήταν επίσης φημισμένοι καραβομαραγκοί και ταξίδευαν στους μεγαλύτερους αρσανάδες (λιμάνια) της εποχής, από τη Σύρα ως την Κωνσταντινούπολη και μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα.

Το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι περισσότεροι σημερινοί κάτοικοί του εγκαταστάθηκα στην Κρήτη και από την Κρήτη έφυγαν Τουρκοκρήτες και εγκαταστάθηκαν εκεί.

Το βράδυ, μετά το φαγητό κάναμε μια βόλτα στην παραλία. Όλοι νομίζαμε ότι βρισκόμαστε σε κάποιο Ελληνικό νησί, ή σε μικρή παραθαλάσσια πόλη. Ακόμη και Ελληνική ήταν η μουσική που ακούγαμε.   

ΤΡΙΤΗ  17-6-2014: Ήταν το τελευταίο πρωινό μας στην Τουρκία. Σε λίγο θα παίρναμε το δρόμο της επιστροφής στην πατρίδα, αλλά από μια άλλη πατρίδα. Μια πατρίδα που πολλοί από μας είχαν τις ρίζες τους από εκεί,  και προσπαθούσαν, μέσω των πληροφοριών που είχαν, να βρουν κάτι από τα παλιά, κάτι δικό τους.

Κάποιος από τη συνοδεία έλεγε: «Ο πατέρας μου ήταν Μοσχονησιώτης. Θέλω οπωσδήποτε να πάμε στα Μοσχονήσια. Θέλω να δω τον τόπο καταγωγής μου και ας μην γνωρίζω τίποτε».  Άλλοι είχαν την καταγωγή από τη Σμύρνη. Ήξεραν ότι το σπίτι τους ήταν κοντά στην Αγία Φωτεινή. Γνώριζαν ότι εκεί δεν υπάρχει σήμερα τίποτε, μόνο μια πλατεία και ένα σιντριβάνι. Ήθελαν να περάσουμε εκεί και νοερά να μεταφερθούν σε άλλες εποχές, πριν την καταστροφή, και να φανταστούν πως θα ήταν τότε η συνοικία. Να έβλεπαν, έστω και νοερά, το σπίτι τους.

Οι ίδιες σκέψεις γίνονταν και σε διάφορες άλλες πόλεις από τις οποίες περάσαμε...

Συγκινημένοι ακούσαμε το κορνάρισμα του καλού μας οδηγού μας του κ. Κώστα, να μας καλεί, να φορτώσουμε τις βαλίτσες μας και να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής δια μέσου των Δαρδανελίων, αφού ενδιαμέσως θα κάναμε και μια στάση στη γνωστή σε όλους μας από την Ιλιάδα, πόλη της Τροίας, το Ομηρικό Ίλιον.

ΤΡΟΙΑ:  Ο αρχαιολογικός χώρος της μυθικής Τροίας, βρίσκεται πολύ κοντά στα στενά του Ελλησπόντου. Αποτέλεσε το θέατρο των μαχών του Τρωικού Πολέμου, που περιγράφεται στην Ιλιάδα, το μεγάλο αρχαιοελληνικό έπος του Ομήρου που έζησε τον 8ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με αυτήν, η αρπαγή της βασίλισσας της Σπάρτης Ωραίας Ελένης από τον γιο του βασιλιά της Τροίας Πάρη, πυροδότησε έναν μακροχρόνιο πόλεμο, στον οποίο έλαβαν μέρος πόλεις από ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια.

Μετά από πολιορκία 10 χρόνων και χάρη στο τέχνασμα του Δούρειου Ίππου από τον Οδυσσέα, οι Έλληνες κυρίευσαν την Τροία και την κατέστρεψαν γύρω το 1184 π.Χ. Πολλούς αιώνες αργότερα, το 1870, ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν, που είχε παντρευτεί την ωραία Ελληνίδα Σοφία. Ωθούμενος από την αγάπη του για την Ελληνική μυθολογία, πήγε στην περιοχή και ξεκίνησε συστηματικές ανασκαφές, που έφεραν στο φως τα ερείπια μιας σειράς αρχαίων πόλεων, χρονολογουμένων από την εποχή του Χαλκού, έως τη Ρωμαϊκή περίοδο. Οι επόμενες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τον Γουλιέλμο Ντέρπφελντ και τον Κάρολο Μπλέγκεν απέδειξαν ότι υπήρξαν εννέα πόλεις, η μία πάνω στην άλλη, σε αυτή την τοποθεσία.

 Στα χρόνια που ακολούθησαν, έγιναν ανασκαφές από επιστημονικές ομάδες πανεπιστημίων των ΗΠΑ και τον Αύγουστο του 2003, ύστερα από μία μαγνητική επισκόπηση της πεδιάδας μπροστά από το οχυρό, εντοπίστηκε μία βαθιά τάφρος, της οποίας τα υπολείμματα χρονολογήθηκαν την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, στα χρόνια της Ομηρικής Τροίας. Παρ’ ότι αμφισβητήθηκε από πολλούς ο Τρωϊκός πόλεμος ως ιστορικό γεγονός, ευρήματα κεφαλών βελών και άλλα όπλα που βρέθηκαν στα στρώματα που χρονολογούνται στην εποχή εκείνη, βεβαιώνουν την Ελληνική εκστρατεία και την ύπαρξη μεγάλης μάχης.

Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι Τρωικός πόλεμος ήταν ο πρώτος μεγαλύτερος πόλεμος της ανθρωπότητος.  Οι ανασκαφές στην Τροία συνεχίζονται μέχρι σήμερα και o αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος.

Φθάσαμε στον αρχαιολογικό χώρο. Το εισιτήριο ήταν 20 Τούρκικες λίρες, δηλαδή  7 € περίπου. Το πρώτο πράγμα που συναντήσαμε ήταν ένα ομοίωμα, ο Θεός να το κάνει, του Δούρειου Ίππου, με αρκετή χοντροκοπιά. Δεν μας πείραξε ιδιαίτερα. Ανεβήκαμε τη σκάλα, μπήκαμε μέσα στην κοιλιά του και φωτογραφηθήκαμε. Στη συνέχεια έγινε η ξενάγηση του αρχαιολογικού χώρου. Περάσαμε τα διάφορα στρώματα της Τροίας και είδαμε εκείνο της Ομηρικής, του Τρωϊκού πολέμου, που έχει άμεση σχέση με μας. Είδαμε την πύλη από όπου οι Τρώες έμπασαν μέσα στην πόλη το Δούρειο Ίππο, την καταστροφή τους δηλαδή.

Κάναμε τον κύκλο της πόλης, είδαμε το βουλευτήριο και το θέατρο. Θαυμάσαμε την πεδιάδα του Σκάμανδρου ποταμού η οποία έχει επεκταθεί πολλά χιλιόμετρα λόγω των προσχώσεων του ποταμού. Στο βάθος διακρίναμε τη Θάσο, στην οποία κρύφτηκαν οι Έλληνες αφήνοντας πίσω τους τον Δούρειο Ίππο. Στο βάθος του ορίζοντα, εκεί κοντά που ήταν το Ελληνικό στρατόπεδο είδαμε τους τύμβους του Πατρόκλου, αλλά και του Αχιλλέως.   

Συγκινηθήκαμε πολύ από την ιστορία μας. Γεμίσαμε τις μπαταρίες μας με εθνική υπερηφάνεια.  Μπορεί αυτά τα μέρη σήμερα να μην τα κατέχομε, αλλά είναι δικά μας. Κανείς δεν μπορεί να μας τα πάρει, να μας τα στερήσει.

Είναι δικά μας και θα γίνουν δικά μας.

Ο Άγιος γέροντας, ο π. Παΐσιος, το πίστευε και το έλεγε.

ΓΡΗΓΟΡΑ  ΘΑ  ΓΙΝΟΥΝ  ΚΑΙ  ΠΑΛΙ   ΔΙΚΑ  ΜΑΣ!  Αμήν.-